ایران شناسی روسیه
سالگرد ایران شناسی روسیه
© Photo: en.wikipedia.org/Zereshk/cc-by-sa 3.0
مهمترین هدف موزه آسیایی مطالعه میراث دستنوشته ها و تهیه کاتالوگ آنها بود
سیصد سال پیش در سال 1714 میلادی در روسیه مطالعه شرق آغاز شد. پطر اول دستور داد در اولین موزه روسیه علاوه بر چیزهای دیگر، وسایل زندگی و فرهنگی – مذهبی کشورهای شرق ، کتب و دستنوشته های چین، تبت و مغول و « محمدی» جمع آوری شود.
در آن دوران، تمام متون و گرافیک های عربی - فارسی و ترکی – را «محمدی » می نامیدند. پس از گذشت 10 سال، کلکسیون کتب و دستنوشته های موزه « به خط شرقی» بخشی از کتابخانه آکادمی علوم شد که تازه افتتاح شده بود.
اولین امپراطور روسیه ضرورت مطالعه عمیق فرهنگ و آداب و رسوم کشورهای شرق هممرز با روسیه را بخوبی درک می کرد. همانا به فرمان وی، در سال 1716 میلادی اولین ترجمه قرآن به زبان روسی از زبان فرانسوی به چاپ رسید. جوانان با استعداد در کالج وابسته به وزارت امور خارجه روسیه زبان های شرق را می آموختند که می توانستند دیپلمات های آینده، نمایندگان تجاری و مترجمان نظامی در سفارتخانه ها باشند. اما 100 سال دیگر سپری شد تا خاورشناسی در روسیه مبدل به یک علم آکادمیک شد.
امروز پخش سری برنامه ها در باره مهمترین مرکز ایران شناسی روسیه را آغاز می کنیم - انستیتوی دستنوشته های شرق آکادمی علوم روسیه. این مرکز در سنت پطربورگ در نزدیکی کاخ زمستانی - در خانه مجلل اشرافی واقع در ساحل « نوا» ساخت اواسط قرن 19 مستقر است. این خانه برای شاهزاده کبیر میخائیل پسر نیکلای اول ساخته شد. در داخل ساختمان تضاد بین شکوه و جلال تزیینات قدیمی کاخ و دکوراسیون ساده ای که کارمندان انستیتوی آکادمیک در آن کار می کنند باعث حیرت می شود. اما این موضوع از زیبایی منظره ای که از پنجره های بزرگ انستیتو جلوی چشم ظاهر می شود نمی کاهد. انستیتو غنی ترین موزه دستنوشته های قدیمی و یک کتابخانه عالی است و گوشه گوشه این کاخ آغشته به روح تاریخ و سایه های کبیر است.
در انستیتو دستنوشته های شرق، دانشمندان بسیاری با شهرت جهانی کار می کنند و در سال های مختلف نام آوران خاورشناسی اروپا ریاست آن را عهده دار بودند. در سال 2003 میلادی برای نخستین بار طی 200 سال تاریخ تأسیس این موسسه علمی، یک زن - ایرینا پاپووا، دکتر علم تاریخ ، پروفسور دانشگاه دولتی سنت پطربورگ رئیس انستیتو شد.
- انستیتوی ما، انستیتوی دستنوشته های شرق ، 23 نوامبر سال 1818 میلادی به عنوان موزه آسیا در سنت پطربورگ تأسیس شد. در آن سال سرگی اواروف رئیس انستیتو و وزیر روشنگری ملی بود. به ابتکار وی، موسسه ما تأسیس شد. یعنی در روسیه می بایست نهادی وجود داشته باشد که بطور جامع به مطالعه شرق بپردازد. اواروف نه فقط ایده تأسیس چنین موسسه ای را مطرح کرد بلکه به اشکال مختلف به خرید کلکسیون « ژان – باتیست روسو» ، کنسول « حلب» برادر زاده پروفسور کبیر - کلکسیون دستنوشته های عربی به دولت روسیه کمک کرد. این کلکسیون در سال 1819 میلادی بدست ما رسید که در سال 1825 ، 25 هزار روبل طلا که پول هنگفتی برای آن زمان بود در ازای آن پرداخت شد. یکی از اهداف تأسیس موزه آسیایی دستیابی به کلکسیون ها و بعد حفظ و مطالعه آنها بود.
طی قرن نوزدهم، مهمترین هدف موزه آسیایی مطالعه میراث دستنوشته ها و تهیه کاتالوگ آنها بود. کلکسیون های جداگانه که هدایا و خریداری شده توسط دولت و کمی دیرتر یافته ای باستان شناسی بودند به موزه داده شدند. همانا به برکت این کارها، اوایل قرن 20، در موزه آسیایی سنت پطربورگ، کلکسیونی درست شد که اکنون بزرگترین و باارزش ترین کلکسیون از نظر علمی دستنوشته های شرق و کتب چاپ شده قدیمی در روسیه است. از نظر اهمیت، آن را می توان با دو کلکسیون دیگر در کتابخانه ملی فرانسه و بریتانیا مقایسه کرد.
در سال 1930 میلادی بر اساس موزه آسیایی انستتیو خاورشناسی آکادمی علوم اتحاد شوروی تأسیس شد که در لنینگراد قرار داشت. پس از جنگ جهانی دوم، وقتی جهان تغییر کرد اهداف جدید در مقابل خاورشناسی سر بلند کردند و تصمیم گرفته شد انستیتو به مسکو منتقل شود. این انتقال در سال 1951 میلادی انجام شد. در لنینگراد شعبه ای باقی ماند که بعد شعبه سنت پطربورگ انستیتو خاورشناسی شد.
در سال 2007 میلادی بعد شعبه سنت پطربورگ انستیتو خاورشناسی مستقل شد و به انستیتوی دستنوشته های شرق در ترکیب آکادمی علوم روسیه تغییر نام داد.
کلکسیون انستتیو شامل 115 هزار واحد دستنوشته به 65 زبان شرقی از جمله فارسی است. در برنامه های آتی در باره آنها و خاورشناسانی برایتان تعریف خواهیم کرد که به مطالعه آنها پرداختند.
