پایان «۱۰۰سال جدایی» کابل- تاشکند

سخن روز/

پایان «۱۰۰سال جدایی» کابل- تاشکند /10.12.2017 نویسنده: آنیتا احمدی محمد اشرف‌غنی، رییس‎جمهوری افغانستان، هفتۀ گذشته در سفری دو روزه به دعوت شوکت میرضیایف رییس‌جمهور ازبکستان به تاشکند رفت. رهبران افغانستان و ازبکستان، سفر غنی به تاشکند را «تاریخی» و بسیار مهم خواندند و بر تحول بنیادی در مناسبات و روابط دو کشور پا فشردند. در این سفر کم‌سابقه، ده‌ها توافق‌نامه و معاهده میان سران دو کشور در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، امنیتی، تحصیلی، اقتصادی- ترانزیتی، همکاری‎های مرزی، زراعت، صنعت، انرژی و تبادلۀ اطلاعات به امضا رسیده است. آب‌شدن یخ 100 ساله  ازبکستان و افغانستان به عنوان دو همسایۀ دارای 137 کیلومتر مرز مشترک، در 100 سال پسین روابط سرد و غیردوستانه داشته‎اند. روابط گستردۀ اجتماعی- سیاسی افغانستان با تاجیسکتان، جنگ‎های طولانی در افغانستان و بی‌رغبتی شخص اسلام‎کریموف رییس‎جمهور پیشین این کشور به مناسبات با همسایۀ جنوبی‌اش، از عوامل اصلی سردی روابط میان دو کشور پنداشته می‎شود. بربنیاد اظهارات رهبران افغانستان، اسلام‌کریموف به گسترش روابط با افغانستان به‌شدت بی‌علاقه بوده است. با مرگ کریموف و روی کارآمدن میرضیایف، تلنگری محکم در روابط کابل- تاشکند کوبیده شده و فصل تازه‎یی از روابط میان دو کشور گشوده شده است. یک سال پیش، دو کشور قدم‌های نخستین را برای گسترش مناسبات و روابط خویش برداشتند. در این مدت، کابل- تاشکند، سرگرم کار روی مقدمات و پیش‎زمینه‎های از سرگیری روابطی بودند که در 100 سال گذشته دست ناخورده باقی مانده بود. اکنون پس از یک سال، رهبران افغانستان و ازبکستان گفتند که یخ‎های یک قرن سردی روابط را آب کرده و درهای دوستی، هم‌دیگرپذیری و همسایگی را به‌روی هم می‎‏گشایند. انگشت‌گذاشتن بر اشتراکات فرهنگی  افغانستان و ازبکستان علاوه بر مرز مشترک جغرافیایی، اشتراکات عمیق اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و تمدنی دارند. غنی و میرضیایف در دیدارهای‌شان بر میراث فرهنگی مشترک تمدنی- تاریخی دو کشور تأکید ورزیدند. رییس‌جمهور افغانستان گفت که زبان ازبیکی سومین زبان رسمی در افغانستان است. او ابراز داشت که امیر علی‌شیر نوایی، ابوریحان البیرونی و گوهرشاد بیگم، موجب وصل، اتحاد و همکاری دو کشور شده ‌است. در همین راستا، رهبران دو کشور بر برپایی سیمنیار ابوریحان البیرونی در کابل توافق کردند. قرار است این سیمنار در سال 2018 با حضور مقام‎‏ها و فرهنگیان و پژوهشگران دو کشور برگزار شود. ازبکستان ابراز آماده‌گی کرده است که نهادهای تحصیلی را در سمرقند و بخارا به منظور آموزش جوانان افغانستان تأسیس نماید. رهبران افغانستان بدون استثنا در همۀ دیدارهای‌شان با مقام‌های کشورهای آسیای مرکزی خواهان بورسیه تحصیلی و زمینه‌سازی برای کسب آموزش برای جوانان این کشور شده‌اند. کشورهای آسیای مرکزی هم با علاقمندی و حسن نیت فراوان به این درخواست پاسخ مثبت داده‌اند. در حال حاضر، هزاران تن از دانشجویان افغانستان در کشورهای آسیای مرکزی سرگرم فراگیری علم و دانش هستند. افغانستان در بخش تحصیلات عالی و آموزش و پرورش، دگرگونی تاریخی و کم‌سابقه‌ را شاهد بوده است. این کشور عطش فراوان برای پیشرفت در این زمینه دارد و به همین دلیل، فراهم‌سازی بورسیه از اهمیت بالایی برای افغان‌ها برخوردار است. تجارت و ترانزیت؛ قلب روابط افغانستان با آسیای مرکزی  افغانستان که در دورۀ زعامت حامد کرزی بیشتر از 2.5 میلیارد دالر روابط بازرگانی با پاکستان داشت؛ امروز این رقم به کمتر از 1 میلیارد دالر کاهش یافته است. افغانستان به‌گونۀ تدریجی کشورهای آسیای مرکزی، ایران و چین را جای‌گزین بنادر پاکستان ساخته است. اکنون، قزاقستان بخشی از مواد خوراکی از جمله غله‌جات افغانستان را تأمین می‌کند؛ ترکمنستان بخشی از نفت و گاز و انرژی افغانستان را فراهم می‌سازد؛ تاجیکستان و ازبکستان انرژی برق به افغانستان صادر می‌نمایند. افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی به مثابۀ بدیل بالقوه و بالفعل به همسایۀ متخاصم جنو‌ب‌شرقی‌اش و به ازبکستان به عنوان یک راه ترانزیتی برای رسیدن به روسیه و چین فکر می‌کند. به همین دلیل، ازبکستان در حلقۀ اول سیاست خارجی افغانستان قرار گرفته است. در سفر اشرف‌غنی به ازبکستان، روابط تجارتی- ترانزیتی، انتقال انرژی و مدرنیزه‌سازی صنعت و زراعت در محور گفت‌وگوها قرار داشته است. کابل- تاشکند مصمم هستند که در ماه‌های پیش رو روابط بازرگانی خویش را به مرز بالاتر از 1 میلیارد دالر برسانند. این رقم با توجه به گسست طولانی در روابط دو دولت، چشمگیر و خیره‌کننده است. بر بنیاد توافقات تازه، ازبکستان برق 12 ولایت افغانستان را تأمین خواهد کرد. افغانستان به شدت با کمبود انرژی برق مواجه می‌باشد. فقدان برق، در کنار تبعات دیگر، روی کار و بهره‌وری و کارآیی فابریکه‌های تولیدی افغانستان تأثیر منفی برجا گذاشته است. در ماه‌های پسین، اولین خط راه آهن افغانستان که از شهر ترمذ ازبکستان به بندر حیرتان و شهر مزارشریف امتداد یافته است، نیز گشوده شده است. دو کشور پس از بیست سال پروازهای هوایی را از سر گرفتند. رهبران دو کشور گفته‌اند که «صد سال جدایی را با تعهد و سرعت بیش‌تر جبران می‌کنند.» ازبکستان و افغانستان متعهد شده‌اند که از همدیگر در مجامع بین‌المللی حمایت و پشتیبانی نمایند. ازبکستان برخلاف دیگر کشورهای آسیای مرکزی و منطقه، از راهبرد تازۀ ترامپ در افغانستان پشتیبانی کرده است. این مسأله مایۀ دلگرمی رهبران افغانستان است. سایۀ سنگین بحران امنیتی  کشورهای آسیای مرکزی با وجود این‌که به روابط با افغانستان به‌ عنوان یک فرصت نگاه می‌کنند، در عین حال به شدت نگران بحران و نا امنی در این کشور هستند. چنان‌چه رهبران تاجیکستان، ازبیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و حتا روسیه نگرانی‌شان را در این زمینه پنهان نکرده‌اند. لانه‌های تروریستان در ولایات فاریاب، جوزجان، سرپل، کندز و بغلان در شمال افغانستان، مایۀ تشویش و ناآرامی این کشورها شده است. این درحالی است که بخش قابل توجه تروریستانِ شمال افغانستان را باشنده گان ازبکستان، قفقاز شمالی، تاجیکستان و قرغزستان تشکیل می‌دهد. به همین دلیل، رهبران افغانستان و مسوولان امنیتی این کشور در سفرهای خویش به کشورهای روسیه و آسیای مرکزی، بر تبادلۀ اطلاعات استخباراتی در امر مبارزه با هراس‌افگنی تأکید ورزیده‌اند. نفوذ داعش در ولایات شمال افغانستان، تهدید مستقیم به آسیای مرکزی محسوب می‌شود. چنان‌چه بسیاری از پژوهشگران باور دارند که داعش در افغانستان هدفی جز نا آرام‌ساختن کشورهای آسیای مرکزی ندارد. هرچند کشورهای آسیای مرکزی زیر سایۀ متحد استراتژیک‌شان روسیه، آماده‌گی‌های لازم را برای جلوگیری از نفوذ گروه‌های هراس‌افگن گرفته‎اند. با این حال، چالش اصلی در روابط میان افغانستان و آسیای مرکزی، سایۀ سنگین بی‌اعتمادی می‌باشد. مقامات برخی از کشورهای آسیای‌میانه به صراحت به مبارزۀ برخی از حلقات در داخل افغانستان در مبارزه با تروریستان شک کرده‌اند. مقامات افغانستان تلاش دارند که این شک و بدگمانی را از میان بردارند، اما تا رسیدن به این هدف راه دراز و طولانی در پیش است. زیرا، کشورهای منطقه به دنبال نتیجه و تغییر معادلۀ جنگ جاری در افغانستان می‌باشند. اظهارات برخی نمایندگان و چهره‌های سیاسی افغانستان بر میزان بی‌اعتمادی می‌افزاید. از سوی دیگر، افغانستان علاقمند تبادلۀ اطلاعات با همسایه‌های شمالی‎اش در بخش مبارزه با مواد مخدر است. مبارزه با مواد مخدر یکی از بخش‌های عمدۀ همکاری میان این کشورهاست. افغانستان بزرگترین تولیدکننده و صادرکنندۀ مواد مخدر در جهان است و مرزهای شمالی این کشور یکی از مجراهای عمدۀ قاچاق مواد مخدر محسوب می‌گردد. افغانستان همواره گفته است که بدون همکاری کشورهای منطقه، مبارزه با مواد مخدر به نتیجه نخواهد رسید. کشورهای آسیای مرکزی و روسیه با صراحت ناتو و غربی‌ها را در افزایشِ کشت، تولید و قاچاق مواد دخیل و مسوول می‌دانند. فارسی.رو