افغانستان یک «کیس» ویژه در امنیت ملی امریکا و روسیه است

دکتر تمنا: افغانستان یک «کیس» ویژه در امنیت ملی امریکا و روسیه است /31.12.2017 یادداشت: دکتر فرامرز تمنا، رییس مرکز مطالعات استراتژیک وزارت خارجۀ افغانستان، رییس دانشگاه خصوصی افغانستان و رییس انجمن روابط بین‌الملل افغانستان می‌باشد. با آقای تمنا در خصوص همکاری روسیه و ایالات متحده امریکا در قضایای افغانستان به مصاحبه پرداخته‌ایم. دکتر تمنا معتقد است که افغانستان تنها منطقه‌یی در جهان است که روسیه و امریکا دربارۀ آن وحدت نظر دارند. شرح مصاحبه را در زیر می‌خوانید: افغانستان.رو: در روزهای پسین مقامات امریکایی و روسی به همکاری مشترک در افغانستان تأکید کردند. به باور شما چه چیزی سبب شده است که دو کشور پس از انقطاع چند ساله، باردیگر به همکاری در مبارزه با تروریسم و تأمین امنیت در افغانستان تأکید نمایند؟  روابط ایالات متحده امریکا و روسیه، با توجه به آنچه در یمن، سوریه و خاورمیانه به ویژه ایران اتفاق می‌افتد، دگرگون شده است. بنابراین، باید جای دیگری تعامل میان این دو قدرت جهانی به وجود آید. عدم دسترسی به اجماع و تفاهم در مناطق مختلف جهان، سبب شده است که این دو کشور در مسألۀ افغانستان اجماع نظر داشته باشند. به ویژه این‌که تهدیداتی از افغانستان متوجه روسیه است و همچنان نیروهای ایالات متحده امریکا در افغانستان می‌باشد. این مسایل، هر دو کشور را به یک درس مشترک و نقطۀ واحد می‌رساند. در سطح منطقه‌یی گسترش حضور داعش و احتمال نفوذش به کشورهای آسیای‌میانه به ویژه کشورهای آسیب‌پذیری که در همسایگی افغانستان هستند، موضوع دیگری است که زمینۀ دیگر تفاهم و تعامل دو کشور را فراهم می‌سازد. افغانستان تنها کشوری است که از بدو ورود نیروهای امریکایی و متحدین‌اش به شمول ناتو در سال 2001  یک هم‌سویی میان سیاست خارجی مسکو، واشنگتن، دهلی، پکن، اسلام‌آباد و تهران وجود داشته است. اگر چه حضور ایالات متحده امریکا در هر گوشه‌یی از دنیا می‌تواند منافع روسیه را تهدید کند و خیلی روس‌ها علاقمند نیستند که ناتو و ایالات متحده امریکا حضورشان را در سمت شرق که منطقۀ سنتی و حوزۀ نفوذ روسیه می‌باشد، گسترش بدهند؛ اما قضیۀ افغانستان متفاوت است. قضایایی‌که امنیت افغانستان را آسیب‌پذیر می‌سازد، با آن‌چه که امنیت ملی امریکا و روسیه را آسیب‌پذیر می‌سازد، نکات مشترک فراوان دارد. مبارزه با تروریسم و هراس‌افگنی برای دو کشور بزرگ بین‌المللی نقاط مشترک تهدید است. از این منظر همکاری میان امریکا و روسیه در افغانستان به عنوان یک نمونه در سطح جهان قابل بررسی است. این دو کشور به هرپیمانه‌یی که در نقاط دیگر جهان درگیر باشند، به همان اندازه در افغانستان تعامل خواهند داشت. حضور ناتو و امریکا در افغانستان از دید روسیه حضور خوش خیم است؛ برعکس حضور امریکا در کشورهای اوکراین، سوریه، یمن و... روسیه به حضور امریکا به افغانستان با دید مثبت می‌نگرد. افغانستان.رو: هفتۀ گذشته رییس‌جمهوری روسیه از وضعیت افغانستان ابراز نگرانی کرد و گفت که حاضر است با ایالات متحده امریکا در زمینۀ مبارزه با تروریسم همکاری کند. این درحالی است که چند روز پیش نیز آقای پوتین بر همکاری با واشنگتن در مسایل افغانستان پا فشرده بود. دلیل این‌که رییس جمهوری روسیه در سخنرانی‌های پسین‌اش به قضایای افغانستان می‌پردازد، چیست؟  تأکید می‌کنم که افغانستان یک «کیس» ویژه در امنیت ملی امریکا و روسیه است. پس از آن‌که داعش در سوریه و عراق شکست خورد، از دید روسیه و ایالات متحده امریکا، احتمال نفوذ و گسترش حضور این گروه در افغانستان وجود دارد. هرچند حکومت افغانستان به این باور نیست که داعش بتواند در افغانستان رشد کند. زیرا که زمینه‌های فرهنگی، ایدیولوژیک و بسترهای نظامی- امنیتی‌اش در جغرافیای افغانستان مساعد نیست؛ اما روس‌ها و امریکایی‌ها چنین فکر نمی‌‌کنند. لذا این درک و استنباطی‌که از فضای امنیتی جدید در منطقه وجود دارد، باعث شده است که افغانستان در سیاست خارجی روسیه برجسته‌تر شود. به ویژه این‌که در مسایل مرتبط با صلح و بحث طالبان و مباحث مرتبط با داعش، ایالات متحده امریکا و روسیه به این نتیجه رسیده‌اند که تمرکز بیشتری به افغانستان داشته باشند. تا این کشور مجدداً پناه‌گاه امنی برای تروریستان نشود. هر دو کشور در تلاش هستند که مانع یک قرائت افراط‌گرایانه از اسلام شوند. امریکا هم در این قضیه منافعی دارد و روسیه هم. منافع امریکا «منافع مفهمومی» است. امریکا به ارزش‌های فرهنگ غربی در افغانستان فکر می‌کند. دست‌آوردهای شانزده سال پسین برای آنها مهم است. آنها نگران از دست رفتن این دست‌آودردها هستند. از دید روسیه، این منافع جیوپولتیک است. روسیه با جغرافیای منطقه پیوند خورده است. هم‌جواری افغانستان با آسیای میانه و تهدیداتی‌که می‌تواند گروه‌های اسلام‌گرا متوجه کشورهای آسیای میانه بسازد، برای روسیه مهم است. افغانستان.رو: در سه سال پسین نگرانی‌هایی دربارۀ تغییر راهبرد روسیه در قبال افغانستان وجود داشت. دیدگاه برخی مقامات حکومتی و پژوهشگران این بود که روسیه با طالبان ارتباط برقرار کرده است و این نگرانی‌هایی را به وجود آورده بود که یک جنگ نیابتی تازه میان روسیه و امریکا در افغانستان آغاز نشود. آیا شما احتمال جنگ نیابتی امریکا و روسیه را در درازمدت محتمل می‌دانید؟  تصور نمی‌کنم جنگ نیابتی همانند آن‌چه در دهۀ 90 اتفاق افتد، باردیگر تکرار شود. به دلیل این‌که تجربۀ جنگ نیابتی دهۀ 90 تجربۀ خوبی برای کشورهای ذیدخل نبود و نتایج خوب و متناسب با خواست‌های این کشورها را در پی نداشت. لذا تصور می‌کنم هر ارتباطی‌که قرار است با افغانستان برقرار شود باید روابط دولت با دولت باشد. دولت افغانستان همیشه تأکید کرده که کشورها باید روابط دولت- دولت را در نظر بگیرند. ارتباط دولت با دولت می‌تواند پایدار باشد. ارتباط سیاسی- نظامی هر کشوری با مخالفان مسلح دولت افغانستان، از دید کابل قابل پذیریش نیست. اما من بعید می‌دانم که جنگ نیابتی بین کشورها صورت گیرد. به خاطر این‌که افغانستان پس از شانزده سال دست‌آوردهایی در عرصه‌های اقتصادی، امنیتی و نظامی دارد؛ اتحادهای جدیدی که با کشورهای قدرت‌مند دنیا شکل داده است؛ تعاملات جدید منطقه‌یی‌که ایجاد کرده است؛ و سیاست اقتصاد محوری را که حکومت وحدت ملی روی دست گرفته است، فضا را طوری مساعد ساخته است که احتمال وقوع یک جنگ نیابتی به حداقل ممکن رسیده است. به ویژه که قوای امنیتی افغانستان با نیروهای افغانستان در دهۀ 90 متفاوت است. امروزه مسایل امنیتی، استخباراتی و اقتصادی در حوزۀ منطقه‌یی توسط خود افغان‌ها به پیش برده می‌شود. ظرفیت‌های کنونی افغانستان با پوتانسیل افغانستانِ دهۀ 90 بسیار متفاوت است. لذا جنگ نیابتی‌که ویژۀ کشورهای ضعیف است، بعید است که مجدد اتفاق بیافتد. افغانستان.رو: در روزهای پسین رییس‌جمهور تاجیکستان از اوضاع افغانستان نگرانی کرد. وزرای خارجۀ کشورهای ترکمنستان و ازبکستان هم در سفر اخیرشان به کابل نگرانی‌های‌شان را در زمینۀ گسترش نفوذ گروه‎های هراس‌افگن در مرزهای شمال افغانستان مطرح کردند. کابل برای رفع نگرانی عشق‌آباد، دوشنبه، تاشکند و دیگر کشورهای آسیای میانه چه اقداماتی کرده است. این کشورها خود چه کمکی در مقابله با این گروه می‌توانند داشته باشند؟  آنچه در افغانستان اتفاق می‌افتد، تازه نیست. مشخص است که افغانستان با پدیدۀ هراس‌افگنی و تروریسم بین‌المللی که از کشورهای منطقه به کشور ما صادر می‌شود، دست به گریبان است. نگرانی کشورهای آسیای میانه هم تازه نیست. آن‌ها از سالیان سال بدین سو نگران امنیت مرزهای افغانستان می‎باشند. حکومت افغانستان و همکاران بین‌المللی این توان مدیریتی را دارند که با این تهدیدها مقابله کنند. کشورهای آسیای‌میانه از افراط‌گرایانی که از خاک خودشان به افغانستان آمده‌اند، آسیب‌پذیر هستند. این گروه‌های افراطی از جغرافیای افغانستان علیه کشورهای‌شان مبارزه می‌کنند. نگرانی آن‌ها موجه است. امیدواریم این نگرانی‌ها سبب شود که آن‌ها با افغانستان همکاری کنند. آن‌ها می‌تواننند در مبارزه با گروه‌های افراطی‌که از خاک خودشان وارد افغانستان شده است، همکاری داشته باشند. افراط‌گرایان کشورهای آسیای میانه در همکاری با تروریستان بین‌المللی نگاه انتقام‌جویانه نسبت به دولت‌های تاشکند، دوشنبه، عشق آباد و دیگر کشورهای منطقه دارند. امیدواریم این تهدیدها مبنای همکاری بیشتر آسیای‌میانه و روسیه با افغانستان در مبارزه با طالبان، داعش و دیگر گروه‌های رادیکال جنگ‌جو شود. افغانستان.رو: جناب دکتر، در روزهای پسین، شاهد برگزاری نشست سه‌جانبۀ چین، افغانستان و پاکستان بودیم. چین علاقمند است که منازعات و خصومت‌های جاری میان افغانستان و پاکستان را میانجگری کرده و حل نماید. آیا چین ظرفیت حل منازعات کابل- اسلام آباد را دارد؟ نگاه افغانستان به این نشست چیست؟  ما در شرایطی قرار داریم که باید نسبت به هرگونه عمل و حرکتی در راستای پروسۀ صلح خوش‌بین باشیم. به دلیل این‌که راه دیگری وجود ندارد. حکومت افغانستان از همکاری و ذیدخل‌شدن کشورهای منطقه در پروسۀ صلح و مسایل امنیتی استقبال کرده است. اما این‌ها کافی نیست و به هیچ صورت نمی‌تواند جای‌گزین گفت‌وگوهای بین‌الافغانی باشد. از آن‌جایی‌که چین می‌تواند روی طالبان و پاکستان فشار بیاورد، حضور این کشور در این مذاکرات قابل اعتنا است. اما به صورت عمده امکان این‌که ما بتوانیم تنها با یک متغیرِ چین به صلح دست پیدا کنیم، کافی نیست. به خاطر این‌که چین سالیان سال است که در قضایای افغانستان دخیل است. اگر قرار بود که چین تأثیر قابل ملاحظه داشت، باید قضیۀ افغانستان زودتر یک طرفه می‌شد. پوتانسیل چین در منطقه بالاست. اما برای اقناع پاکستان کافی نیست. حکومت افغانستان با استقبال از میانجگیری و نقش سازنده چین، بدین باور است که گفت‌وگوهای بین‌الاافغانی باید تقویت شود و دست‌یابی به صلح از مجاری میکانیزم‌های داخلی و بومی پیگری شود. علاوه براین، از تمام اهرم‌های داخلی، منطقه‌یی و بین‌المللی برای جلب توجه پاکستان به ویژه حمایت صادقانه و جدی اسلام آباد از روند صلح تعقیب شود. افغانستان.رو: در روزهای پسین، در یک حملۀ انتحاری در کابل دست‌کم 50 تن از پیروان اهل تشیع در کابل کشته شدند. در یک سال پسین چندین حملۀ مرگ‌بار بر مساجد و تجمعات پیروان مذهب تشیع در کابل و ولایات افغانستان صورت گرفته است. مسوولیت همۀ این حملات را داعش بر عهده گرفته است. آیا شما نگران تضادهای مذهبی و جنگ نیابتی میان عربستان و ایران در افغانستان نیستید؟  اگر داعش را نتیجۀ تقابل‌های استخباراتی در منطقه بدانیم، بعید نیست که گروه‌های استخباراتی منطقه علاقمند باشند که داعش چه فعالیتی را در کجا انجام بدهد. اما دلایلی نزد حکومت افغانستان نیست که حملاتی که بر اماکن مذهبی صورت می‌گیرد، لزوماً با جنگ‌های نیابتی منطقه پیوند داشته باشد. کسانی که زیر نام داعش در افغانستان فعالیت می‌کنند، گروه‌های تندرو مذهبی هستند که با قرائت‌های سلفی در پی دامن‌زدن به مسایل مذهبی و قومی در افغانستان هستند. اما ما باور نداریم که این نتیجۀ یک جنگ استخباراتی باشد. اما اگر آنچه شما گفتید، واقعیت داشته باشد، اسنادی نزد نیروهای امنیتی افغانستان حتماً خواهد بود. البته جنگ‌های نیابتی مذهبی در افغانستان بحث جدیدی نیست. در افغانستان دهۀ 90 ما شاهد چنین جنگ‌هایی بودیم. اما من بعید می‌دانم این حملات از جنس جنگ‌های نیابتی- مذهبی دهۀ 90 باشد. افغانستان.رو: آیا «اتحاد مذهبی» در افغانستان برهم خواهد خورد؟ مذهبیان- چه شیعه‌ها و چه سنی‌ها- شعور سیاسی بالاتری نسبت به گذشته پیدا کرده‌اند و به هیچ صورت این مسایل نمی‌تواند وحدتی را که در شانزده سال گذشته ایجاد شده آسیب بزند. شیعه‌ها و سنی‌های افغانستان پیش از آن‌که به مذهب‌شان متعلق باشند، به جغرافیایی به نام افغانستان، فرهنگ ملی و... متعهد استند. شعور سیاسی عمومی اجازه نمی‌دهد که این نوع حملات باعث شکاف مذهبی میان شهروندان افغانستان شود.

فارسی.رو