صلح افغانستان را به دست كيست؟

سخن روز/

آیا آسیای مرکزی ابتکار صلح افغانستان را به دست می‌گیرد؟ /25.3.2018 نویسنده: آنیتا احمدی ازبکستان روزهای دوشنبه و سه شنبه میزبان نشستی بین‌المللی دربارۀ صلح افغانستان است. در این نشست، علاوه بر رؤسای جمهور افغانستان و ازبکستان، وزرای خارجۀ برخی کشورهای جهان و شماری از دیپلومات‌های بلندپایه اشتراک می‌ورزند. در این کنفرانس، کشورهای دخیل در قضایای افغانستان در پیوند گفت‌وگوهای صلح و ختم جنگ بحث و تبادل نظر خواهند کرد. این مهمترین کنفرانس منطقه‌یی در پیوند به صلح افغانستان است که به ابتکار تاشکند راه‌اندازی شده است. برای نخستین‌بار مقامات کلیدی کشورهای تأثیرگذار در قضیۀ افغانستان دورهم جمع می‌شوند تا به بن‌بست جاری در این کشور راه حلی دریابند. در نشست تاشکند، علاوه بر وزرای خارجۀ روسیه، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان؛ نماینده‌گان ارشد سازمان ملل متحد، ایالات متحدۀ امریکا، روسیه، چین، اتحادیۀ اروپا، جرمنی، فرانسه، ایتالیا، بریتانیا، هند، پاکستان، ترکیه، ایران، عربستان سعودی و امارات متحدۀ عربی نیز اشتراک می‌کنند. انتظار می‌رود در این نشست در خصوص راه‌های دست‌یابی به صلح و ثبات در افغانستان بحث شود و بر گزینۀ حل و فصل قضایای این کشور از طریق «مذاکره و تفاهم بین‌الافغانی» تأکید صورت گیرد. رییس‌جمهور افغانستان «چک سفید صلح» را در اختیار طالبان قرار داده است. اشرف‌غنی در نشست دوم پروسۀ کابل اعلام کرد که حاضر است طالبان را به عنوان یک جریان سیاسی به رسمیت بشناسد، قانون اساسی را به خواست آنان تعدیل کند و زمینۀ فعالیت آبرومندانه را به این گروه شورشی فراهم سازد. غنی همچنان بر رهایی زندانیان طالبان و آتش بس فوری با این گروه تعهد سپرد؛ اما طالبان تا این دم هیچ واکنشی به پیغام صلح غنی نداشتتند. نشست تاشکند در یک موقعیت زمانی ویژه‌یی تدویر می‌شود. از یک سو جنگ در افغانستان تشدید شده است و طالبان از قدرت بالایی برخوردار گردیده‌اند و از سوی دیگر، تلاش‌ها به منظور کشانیدن پای طالبان به میز مذاکرات صلح افزایش یافته است. امریکا فشارها بر پاکستان را افزایش بخشیده و کشورهای عربستان، اندونیزیا، ترکیه و امارات نیز میزبان نشست‌هایی در پیوند به صلح افغانستان بوده‌اند. پژوهشگران نشست تاشکند را به دلایل متعدد مهم و تأثیرگذار خوانده‌اند. بی‌طرفی تاشکند در درگیری‌های افغانستان  ازبکستان به عنوان همسایۀ افغانستان، نقشی در درگیری‌های داخلی و سیاسی در این کشور نداشته و از کشورهای بی‌طرف در قضایای افغانستان محسوب می‌شود. پس از روی کارآمدن شوکت میرضیایف در رهبری ازبکستان، روابط تاشکند با تمام کشورهای منطقه و جهان رو به بهبود است. اکنون، ازبکستان قدم خیراندیشانه‌یی را دربارۀ ختم جنگ در افغانستان برداشته است. همۀ کشورهای جهان متفق هستند که ازبکستان به دنبال بهره‌برداری سوء از میزبانی گفت‌وگوهای صلح افغانستان نمی‌باشد. ازبکستان مورد اعتماد همۀ طرف‌های درگیر است  جمهوری ازبکستان روابط نزدیکی با قدرت‌های منطقه‌یی دارد. تاشکند یکی از متحدان نزدیک مسکو است. چنان‌که وزیر خارجۀ این کشور به تکرار دربارۀ نشست تاشکند در خصوص صلح افغانستان با وزیر خارجۀ روسیه رأی‌زنی و مشورت کرده است. سازمان ملل متحد هم به ازبکستان به عنوان یک کشور روبه توسعه می‌بیند که نقش خصمانه در قضایای منطقه و جهان نداشته است. آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در سفرش به کابل بر نقش ویژۀ کشورهای آسیای مرکزی در برون رفت از وضعیت جاری در افغانستان تأکید ورزیده و گفته بود که این کشورها ظرفیت قابل توجهی برای دستگیری و حمایت کابل دارند. ایالات متحدۀ امریکا برعکس حساسیت و مخالفت‌اش با نقش‌آفرینی روسیه، چین و ایران در پروسۀ صلح افغانستان، نگرانی خاصی از جانب ازبکستان نداشته است. حتا واشنگتن از تدویر نشست تاشکند استقبال کرده و بر همکاری با ازبکستان پا فشرده است. مقامات واشنگتن از روابط نزدیک مسکو- تاشکند به خوبی آگاه هستند. خواست مشترک کشورهای آسیای مرکزی  کشورهای آسیای مرکزی به دلیل مرز مشترک و طولانی با افغانستان، بیشتر از هر کشوری در جهان از جنگ افغانستان متأثر هستند. از آنجایی‌که گفته می‌شود هدف داعش مختل‌سازی نظم و امنیت در آسیای مرکزی است، این کشورها با جدیت بیشتری به مسایل افغانستان می‌پردازند. کشورهای آسیای مرکزی به سرعت در مسیر توسعه و پیشرفت در حرکت هستند. اما وضعیت شکنندۀ امنیتی و سیاسی افغانستان، تأثیر مستقیم بر امنیت ملی و منافع ملی این کشورها دارد. هم اکنون صدها تن از اتباع کشورهای ازبکستان، تاجکستان، ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی در جنگ با دولت افغانستان و نیروهای بین‌المللی قرار دارند. آن‌ها پیشتر در صفوف گروه طالبان می‌جنگیدند؛ اما حالا به گروه تروریستی داعش پیوسته‌اند. چون داعش اهداف فرامرزی دارد. به همین دلیل، کشورهای آسیای مرکزی به گونۀ فعال‌تر در قضایای افغانستان دخیل گردیده‌اند. هیچ یک از کشورهای آسیای مرکزی، تداوم جنگ را در افغانستان به سود خویش نمی‌بیند. روابط بازرگانی آسیای مرکزی با افغانستان به طرز قابل توجهی گسترش یافته است. کشورهای آسیای مرکزی سایۀ سنگین پاکستان بر بازار افغانستان را برچیده‌اند. همۀ کشورهای آسیای مرکزی به افغانستان به عنوان یک کشور مصرف‌کنندۀ کالاهای تجاری شان نگاه می‌کنند و باور دارند که در صورت تأمین امنیت، افغانستان ظرفیت بالایی برای همکاری‌های بازرگانی دارد. وزیر بازرگانی ازبکستان گفته است که افغانستان در حال حاضر گنجایش پذیرش بیش از 6 میلیارد دالر کالا را دارد که ازبکستان می‌تواند در آینده نزدیک نیمی از صادرات به این کشور را در دست خود بگیرد. صادرات کالا از ازبکستان به افغانستان در سال 2017 به 617 میلیون دالر رسید که این میزان 18.7 درصد بیشتر از سال 2016 است. ازبکستان و افغانستان در ماه‌های پسین موافقت کرده‌اند تا مراودات تجاری در آینده نزدیک بین 2 کشور را به 1.5 میلیارد دالر ارتقا دهند. پیامدهای نشست تاشکند  کابل همواره خواهان همکاری کشورهای منطقه در روند صلح افغانستان بوده است. بدون شک کشورهای منطقه تأثیر مستقیم بر بهبود وضعیت دارند. در ماه‌های پسین نگرانی‌هایی دربارۀ برهم خوردن اجماع منطقه‌یی دربارۀ افغانستان به وجود آمده بود. اما برگزاری این نشست می‌تواند پایانی بر شک وتردیدها باشد. اکنون کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان گام بلندی در زمینۀ مذاکرات صلح برداشته است. حالا بر دولت افغانستان از فرصت پیش آمده به گونۀ اعظمی بهره ببرد. روشن است که با برگزاری یک نشست جنگ در افغانستان خاتمه نخواهد یافت. اما امیدواری وجود دارد که در نشست تاشکند طرف‌های درگیر به توافقاتی دربارۀ ختم بحران و جنگ خانمان‌سوز جاری در افغانستان دست یابند. افغانستان در چهل سال با جنگ و خشونت تمام‌عیار دست‌وپنجه نرم کرده است. اما تلفات جنگ هشت ساله (از 2010 تا 2018) در تاریخ این کشور کم‌پیشینه بوده است.