بايد ها و نبايد ها
باید ها و نباید های عزاداری
- محمد اسحاق دانش
مقدمه
با فرا رسیدن ایام برگزاری مراس/م دهه عاشورا انچه به ذهن متبادر می کند این که انجام مناسک دینی همراه باید ها و نبایدهای فرا وان است. در برپايي مناسک ديني و مراسم مذهبي رعايت حريم و حقوق انسانها مورد تأکيد جدّي قرار می گیرد. در بحث از تکليف عزاداران، آنچه قابل طرح به نظر می رسد حقوق اجتماعي اقشار جامعه در طی زمان بر گزاری مراسم است. تذکر این نکته مهم است که؛ منظور از طرح موضوع مورد نظر خطاب به همه اشخاص و اجتماعاتی است که می خواهند مراسم جمعی را با هر عنوانی بر پا نمایند. امابا توجه به اینکه ایام محرم پیروان مذهب تشیع خود بیشترین هم و غم شان بر پایی مراسم عزاداری امام حسین (ع) می باشد، خطاب فوری و آنی مطالب ذیل متوجه عزاداران می باشد.
عزاداری و گرامی داشت از شهدای کربلا از مناسک مستحبی است که مشروعیت آن هم در متون فقهی اهل تشیع وهم اهل سنت ذکر گردیده است. امّا بعضي از رفتار هایی که داراي ساخت و شکل منهي‌عنه باشد، آن را حرام مي دانند که در مذهب شيعه نيز بعضي از رفتار هايی که منافي با روح عزاداري باشند منهي عنه قرار گرفته اند؛ مانند: خراشيدن صورت ويا جايي ديگر از بدن، کندن موي سر، قمه زني و عريان نمودن بدن وسایر مواردی که در این جا مجال بحث نمی باشد.
باید های عزاداری:
همزیستی مسالمت آمیز
مسئوليت اين حق بيشتر برمي گردد به پيروان اديان و فرق مذهبي ساکن در يک جامعه. در اروپا پس از گذشت قرن ها تلاش پيگير و مداوم، تفکر «همزيستي مذهبي» بعمل آمد. درحالي که ما، در دين اسلام نمونه هاي فراوانی ازاين گونه همزيستي را درچهارده قرن قبل داريم که زمامداران اسلام و آحاد مسلمين ،در تحقق بخشيدن آن از هيچ گونه فداکاري دريغ نورزيدند. امّا با کمال تأسف امروزه اين همزيستي مذهبي به علل هاي گوناگوني دچار آسيب گشته، و مسلمانان بايد براي دست يافتن به درمان آن، در ميان نسخه هاي ديگر اديان سرگردان بگردند.
اختلاف هاي فرقه اي درميان پيروان مذاهب اسلامي، آن چنان عميق و پيچيده گرديده که ديگر اصول و مباني اوليه اسلامي به حاشيه رانده شده و يا کاملاً متروک شده است.
مراسم عزاداري يک عمل مستحب و پر فضيلتي بوده و هست، امّا با وجود اين، گروهک های تروریستی که خودرا مسلمان هم مي دانند عزاداری را يک عمل مخالف دين ميدانند. و با عمليات هاي کورکورانه تروريستي خون هاي پاک انسانهاي مسلمان را، درگوشه و کنار جهان با عمليات انتحاري، در ايام عزاداري ها مي ريزند، بنظر نگارنده؛ بزرگترين جفا و ستمي است که به حق انسانيت و مسلمانان روا مي دارند.
مقتضاي حقوق «همزيستي مذهبي»، آن است که پيروان همه فرق و مذاهب اعم از اسلامي و غير اسلامي، براي بر قراري صلح و آرام پايدار، درجوامع انساني، به عزاداران در اجراي اعمال حق شان کمک، و روح تعاون و هم ياري را به اجرا بگذارند. «کسي که با متون اصيل و مدارک دست اول اسلامي و تاريخ پر فراز و نشيب آن، آشنايي درستي داشته باشد، به خوبي مي داند که اسلام، نه تنها به پيروان مذاهب آسماني، حق حيات مي دهد و نسبت به آنان، کوچکترين اهانت و تحقير را روا نمي دارد، بلکه خود را موظف مي داند که در قلمرو حکومت خويش از آنان، حمايت کند و وسايل رفاه و آسايش آنان را به نحو شايسته اي فراهم سازد.» درقانون اساسي افغانستان هر گونه تبعيض ميان اتباع افغاستان ممنوع است. در ذيل ماده بيست ودوم اين قانون راجع به حقوق ملّت آمده است: « اتباع افغانستان اعم از زن و مرد در برابر قانون داراي حقوق و وجايب مساوي مي باشند». در اعلاميه اسلامي حقوق بشر ماده 22 بند دال آمده است: «بر انگيختن احساسات قومي، مذهبي، و يا هر رفتاري که منجر به بر انگيختن هر نوع حس نژادي گردد، جايز نيست». که در واقع تأکيد بر همزيستي مسالمت آميز، و دوري از تبعيض دارد. درماده 1 اعلامية جهاني حقوق بشر آمده است که: «تمام افراد بشرآزاد به دنيا مي آيند و ازلحاظ حيثيت وحقوق باهم برابرند. همه داراي عقل و وجدان مي باشند وبايد نسبت به يکد يگرباروح برادري رفتارکنند»
رعایت حقوق شهروندان
بنابر اصل تلازم حق و تکلیف انجام و استیفای حق همگام با رعایت حقوق دیگران است. لذا لازم است که با انجام برگزاری مراسم عزاداری ، عزاداران به نکاتی که جزء تکالیف نیز به حساب می آید.توجه نمایند:
حفظ آسايش و آرامش شهروندان
بر هم خوردن آرامش و آسايش يک جامعه، بر خلاف مصالح عمومي است.
بنابراين مي توان گفت جرايم عليه آسايش عمومي؛مفهوماً جرايمي هستند که ارتکاب آنها مي تواند مستقيماً باعث بر هم زدن آسايش عمومي شود. منظور ماهم در اينجا همان جرايم و رفتار هاي است که به نحوي برهم زننده آسايش عمومي اند. اینک به چند نمونه از آن می پردازم:
الف: خود داري از آلودگي صوتي و محيط زيست
اصولا بايد توجه داشت که حقوق¬انساني در اسلام آن قدر محترم و عزيز است که به هيچ شخص و گروهي اجازه داده نشده که به بهانه ها و انگيزه هايی ولو مذهبي و ديني هم که شده، اين حقوق را تضييع کند. يکي از منکراتي که بسيار شايع و رايج است و تضييع حق الناس در آن بسيار مشهود مي باشد، بلندکردن صوت اعم از صوت از مساجد، حسينيه ها و هيئت ها است، به گونه اي که هر شخص سالمي دچار ناراحتي و استرس مي شود تا چه رسد به اينکه عده اي دچار بيماري اعصاب هستند به کمک انواع دارو به استراحت مي پردازند. حال با چه مجوزي ما به خود اجازه مي دهيم که در مواقعي، بخصوص آخر شب با پخش صداي مداحي و تعزيه از بلندگوها که صداي آن تا صدها متر آنطرف تر شنيده مي شود، آسايش و امنيت رواني را از مردم بخصوص افراد بيمار و ناتوان سلب کنيم.
پس در تحت همين عنوان توجه به حفظ محيط زيست نيز گنجانيده مي شود. منظور ازآلودگي محيط زيست عبارت است از پخش يا آميختن موا خارجي به آب يا هوا يا خاک يازمين و هر نوع رفتاري که سبب مزاحمت حال انسان ها و يا ساير موجودات زنده گردد جزء آلاينده هاي محيط زيست بحساب آمده و از آن ممانعت گرديده است. آلودگي صوتي نيز جزء آلاينده هاي محيط انساني و ساير موجودات به حساب مي آيند چون صدمه جبران ناپذيري به محيط زند گي وارد مي سازد. از اين لحاظ است که عزاداران به اين امرمهم در ايام عزاداري نيز که جزء حقوق مردم است توجه کنند .
ب: عدم ايجاد سدمعبر
سد معبر يکي از معضلاتي است که امروزه سازمانهاي حمل ونقل و ترافيک شهري را دچار زحمات و مشقت هاي گونا گوني کرده است. در صورت اختلال عبور وسايل نقليه نظم وانضباط ترافيکي بهم خورده و دريک لحظه موجبات حوادث گوناگوني مي گردد. مثلاً: عبور آمبولانس هاي مراکز صحی وشفاخانه ها واحد گشت هاي پليسي و امنيتي، عبور و مرور افراد سالخورده ومريض ويا عبور افرادي که معتقد به عزاداري نيستند، ازجمله معضلات ترافيکي اند که مي توان از آنها نام برد.
قوانين و مقررات امروزي ايجاب مي کند که عزاداران در ايام عزاداري به اين مشکلات توجه داشته باشند زيرا بي نظمي و اختلال در امورات شهري اولاً جزء تخلفات از اُمور عامه است؛ و ثانياً: يک عمل غير اخلاقي از ديدگاه ديني است. درقوانين از نقض مقررات بعنوان جرم و قابل پيگرد قانوني ياد گرديده است. يعني نبايد در مواقعي که مقررات ترافيکي اقتضاي امورات خاص را دارد عزاداران در نقض آن پافشاري نمايند.
بهر صورت ما نمي توانيم تحت عناوين مراسم ديني مر تکب جرم شويم. کمال احتياط و رعايت قوانين جزء تکاليف مهم عزاداران است. ازطرفی هم رعايت قوانين سبب جذابيت بيشتر ديگر انسان ها به دين مي گردد.
بي گمان مهم ترين شاخه از شاخه هاي معروف، حفظ و مراعات حقوق فردي و اجتماعي مردم است. امام حسين (ع) جان خويش و عزيزتري کسان و دوستان خود را دراين راه نثار نمود.
در اعلاميه اسلامي حقوق بشر اسلامي ذيل ماده 22 بند جيم آمده است: «تبليغات يک ضرورت حياتي براي جامعه است. سوء استفاده از آ و حمله به مقدسات و کرامت انبياء يابکار گيري هرچيزي که منجر به ايجاد اختلال با ورها يا پراکندگي جامعه شود، ممنوع است».
در واقع بعد از تأکيد بر آزاديهاي مجامع و نهادهاي مدني بازهم «وظيفه» شناسي را مورد توجه قرار مي دهد.
ج: احترام گذاشتن به حقوق معنوي شهروندان
1- رعايت عدل وانصاف
با توجه به اينکه عزاداري رفتار و اعمالي است که بستر تحقق آن، جامعه است، و زندگي اجتماعي داراي ويژگيهاي خاص است ازجمله رعايت عدل و انصاف در تعاملات اجتماعي جزء ضروريات ادامه زندگي بشر است. پس بر عزاداران لازم است که در انجام عزاداري با عدل و انصاف برخورد نمايند، زيرا در هنگام امورات عزاداري بر خورد سالم و منصفانه مي تواند زمينه هاي جذابيت مراسم ديني را براي ديگران فراهم نمايد.
مصداق بروز و ظهور اين اصل، در اين است که: اگر عزاداران خود را هميشه صاحب حق بدانند و ديگران را غير ذي حق، اين از انصاف بدور است بلکه با ديد منصفانه و تعقل مي توان اين امر را ثابت نمود نه با خود برتر بيني و مطلق گرايي.
عدالت از شرايط اصلي در قبولي ومؤثر بودن اعمال ديني بحساب مي آيد. قرآن هدف از ارسال رسولان الهي را، بر قراري قسط و عدل دانسته است. عدالت در عزاداري اين است همانطوری که در سطور قبل به آنها پرداخته شد يعني دوري از تضييع حقوق ديگران در ايام عزاداري.
2- کمال امانت داری
عزاداران هنگام عزاداري به خاطر اعتمادی که متدينين به آنها پيدا مي کنند مرجع براي جمع آوري هدايا و نذورات قرار مي گيرند. از همين لحاظ مي توانند با اين هدايا و نذورات چنانکه قبلاً گفته شد با مديريت درست، استفاده هاي بهينه اي را انجام دهند و آنچه را که در اينجا منظور است اينکه؛ در جامعه افراد مستحق و ضعيفي هستند که نيازمندي شديد به کمک هاي فوري و ضروري دارند. شناسايي منصفانه ي چنين افرادي سبب خواهد شد که اين کمک ها به محل خودش به مصرف برسد. براي اينکه افراد نيازمند از آنها متمتع گردند لازم است که در تشخيص موارد و مستحقين آن تحت تأثير قرار گرفتن عوامل فرعي که با دستورات و فرامين شرعي درتضاد است قرار نگرفته واز تکليف نهاده شده براي اداي فريضه الهي نتيجه مطلوب را بدست آورند. اين کار نياز مند توجه به امانت داری است.
با فرا رسیدن ایام برگزاری مراس/م دهه عاشورا انچه به ذهن متبادر می کند این که انجام مناسک دینی همراه باید ها و نبایدهای فرا وان است. در برپايي مناسک ديني و مراسم مذهبي رعايت حريم و حقوق انسانها مورد تأکيد جدّي قرار می گیرد. در بحث از تکليف عزاداران، آنچه قابل طرح به نظر می رسد حقوق اجتماعي اقشار جامعه در طی زمان بر گزاری مراسم است. تذکر این نکته مهم است که؛ منظور از طرح موضوع مورد نظر خطاب به همه اشخاص و اجتماعاتی است که می خواهند مراسم جمعی را با هر عنوانی بر پا نمایند. امابا توجه به اینکه ایام محرم پیروان مذهب تشیع خود بیشترین هم و غم شان بر پایی مراسم عزاداری امام حسین (ع) می باشد، خطاب فوری و آنی مطالب ذیل متوجه عزاداران می باشد.
عزاداری و گرامی داشت از شهدای کربلا از مناسک مستحبی است که مشروعیت آن هم در متون فقهی اهل تشیع وهم اهل سنت ذکر گردیده است. امّا بعضي از رفتار هایی که داراي ساخت و شکل منهي‌عنه باشد، آن را حرام مي دانند که در مذهب شيعه نيز بعضي از رفتار هايی که منافي با روح عزاداري باشند منهي عنه قرار گرفته اند؛ مانند: خراشيدن صورت ويا جايي ديگر از بدن، کندن موي سر، قمه زني و عريان نمودن بدن وسایر مواردی که در این جا مجال بحث نمی باشد.
باید های عزاداری:
همزیستی مسالمت آمیز
مسئوليت اين حق بيشتر برمي گردد به پيروان اديان و فرق مذهبي ساکن در يک جامعه. در اروپا پس از گذشت قرن ها تلاش پيگير و مداوم، تفکر «همزيستي مذهبي» بعمل آمد. درحالي که ما، در دين اسلام نمونه هاي فراوانی ازاين گونه همزيستي را درچهارده قرن قبل داريم که زمامداران اسلام و آحاد مسلمين ،در تحقق بخشيدن آن از هيچ گونه فداکاري دريغ نورزيدند. امّا با کمال تأسف امروزه اين همزيستي مذهبي به علل هاي گوناگوني دچار آسيب گشته، و مسلمانان بايد براي دست يافتن به درمان آن، در ميان نسخه هاي ديگر اديان سرگردان بگردند.
اختلاف هاي فرقه اي درميان پيروان مذاهب اسلامي، آن چنان عميق و پيچيده گرديده که ديگر اصول و مباني اوليه اسلامي به حاشيه رانده شده و يا کاملاً متروک شده است.
مراسم عزاداري يک عمل مستحب و پر فضيلتي بوده و هست، امّا با وجود اين، گروهک های تروریستی که خودرا مسلمان هم مي دانند عزاداری را يک عمل مخالف دين ميدانند. و با عمليات هاي کورکورانه تروريستي خون هاي پاک انسانهاي مسلمان را، درگوشه و کنار جهان با عمليات انتحاري، در ايام عزاداري ها مي ريزند، بنظر نگارنده؛ بزرگترين جفا و ستمي است که به حق انسانيت و مسلمانان روا مي دارند.
مقتضاي حقوق «همزيستي مذهبي»، آن است که پيروان همه فرق و مذاهب اعم از اسلامي و غير اسلامي، براي بر قراري صلح و آرام پايدار، درجوامع انساني، به عزاداران در اجراي اعمال حق شان کمک، و روح تعاون و هم ياري را به اجرا بگذارند. «کسي که با متون اصيل و مدارک دست اول اسلامي و تاريخ پر فراز و نشيب آن، آشنايي درستي داشته باشد، به خوبي مي داند که اسلام، نه تنها به پيروان مذاهب آسماني، حق حيات مي دهد و نسبت به آنان، کوچکترين اهانت و تحقير را روا نمي دارد، بلکه خود را موظف مي داند که در قلمرو حکومت خويش از آنان، حمايت کند و وسايل رفاه و آسايش آنان را به نحو شايسته اي فراهم سازد.» درقانون اساسي افغانستان هر گونه تبعيض ميان اتباع افغاستان ممنوع است. در ذيل ماده بيست ودوم اين قانون راجع به حقوق ملّت آمده است: « اتباع افغانستان اعم از زن و مرد در برابر قانون داراي حقوق و وجايب مساوي مي باشند». در اعلاميه اسلامي حقوق بشر ماده 22 بند دال آمده است: «بر انگيختن احساسات قومي، مذهبي، و يا هر رفتاري که منجر به بر انگيختن هر نوع حس نژادي گردد، جايز نيست». که در واقع تأکيد بر همزيستي مسالمت آميز، و دوري از تبعيض دارد. درماده 1 اعلامية جهاني حقوق بشر آمده است که: «تمام افراد بشرآزاد به دنيا مي آيند و ازلحاظ حيثيت وحقوق باهم برابرند. همه داراي عقل و وجدان مي باشند وبايد نسبت به يکد يگرباروح برادري رفتارکنند»
رعایت حقوق شهروندان
بنابر اصل تلازم حق و تکلیف انجام و استیفای حق همگام با رعایت حقوق دیگران است. لذا لازم است که با انجام برگزاری مراسم عزاداری ، عزاداران به نکاتی که جزء تکالیف نیز به حساب می آید.توجه نمایند:
حفظ آسايش و آرامش شهروندان
بر هم خوردن آرامش و آسايش يک جامعه، بر خلاف مصالح عمومي است.
بنابراين مي توان گفت جرايم عليه آسايش عمومي؛مفهوماً جرايمي هستند که ارتکاب آنها مي تواند مستقيماً باعث بر هم زدن آسايش عمومي شود. منظور ماهم در اينجا همان جرايم و رفتار هاي است که به نحوي برهم زننده آسايش عمومي اند. اینک به چند نمونه از آن می پردازم:
الف: خود داري از آلودگي صوتي و محيط زيست
اصولا بايد توجه داشت که حقوق¬انساني در اسلام آن قدر محترم و عزيز است که به هيچ شخص و گروهي اجازه داده نشده که به بهانه ها و انگيزه هايی ولو مذهبي و ديني هم که شده، اين حقوق را تضييع کند. يکي از منکراتي که بسيار شايع و رايج است و تضييع حق الناس در آن بسيار مشهود مي باشد، بلندکردن صوت اعم از صوت از مساجد، حسينيه ها و هيئت ها است، به گونه اي که هر شخص سالمي دچار ناراحتي و استرس مي شود تا چه رسد به اينکه عده اي دچار بيماري اعصاب هستند به کمک انواع دارو به استراحت مي پردازند. حال با چه مجوزي ما به خود اجازه مي دهيم که در مواقعي، بخصوص آخر شب با پخش صداي مداحي و تعزيه از بلندگوها که صداي آن تا صدها متر آنطرف تر شنيده مي شود، آسايش و امنيت رواني را از مردم بخصوص افراد بيمار و ناتوان سلب کنيم.
پس در تحت همين عنوان توجه به حفظ محيط زيست نيز گنجانيده مي شود. منظور ازآلودگي محيط زيست عبارت است از پخش يا آميختن موا خارجي به آب يا هوا يا خاک يازمين و هر نوع رفتاري که سبب مزاحمت حال انسان ها و يا ساير موجودات زنده گردد جزء آلاينده هاي محيط زيست بحساب آمده و از آن ممانعت گرديده است. آلودگي صوتي نيز جزء آلاينده هاي محيط انساني و ساير موجودات به حساب مي آيند چون صدمه جبران ناپذيري به محيط زند گي وارد مي سازد. از اين لحاظ است که عزاداران به اين امرمهم در ايام عزاداري نيز که جزء حقوق مردم است توجه کنند .
ب: عدم ايجاد سدمعبر
سد معبر يکي از معضلاتي است که امروزه سازمانهاي حمل ونقل و ترافيک شهري را دچار زحمات و مشقت هاي گونا گوني کرده است. در صورت اختلال عبور وسايل نقليه نظم وانضباط ترافيکي بهم خورده و دريک لحظه موجبات حوادث گوناگوني مي گردد. مثلاً: عبور آمبولانس هاي مراکز صحی وشفاخانه ها واحد گشت هاي پليسي و امنيتي، عبور و مرور افراد سالخورده ومريض ويا عبور افرادي که معتقد به عزاداري نيستند، ازجمله معضلات ترافيکي اند که مي توان از آنها نام برد.
قوانين و مقررات امروزي ايجاب مي کند که عزاداران در ايام عزاداري به اين مشکلات توجه داشته باشند زيرا بي نظمي و اختلال در امورات شهري اولاً جزء تخلفات از اُمور عامه است؛ و ثانياً: يک عمل غير اخلاقي از ديدگاه ديني است. درقوانين از نقض مقررات بعنوان جرم و قابل پيگرد قانوني ياد گرديده است. يعني نبايد در مواقعي که مقررات ترافيکي اقتضاي امورات خاص را دارد عزاداران در نقض آن پافشاري نمايند.
بهر صورت ما نمي توانيم تحت عناوين مراسم ديني مر تکب جرم شويم. کمال احتياط و رعايت قوانين جزء تکاليف مهم عزاداران است. ازطرفی هم رعايت قوانين سبب جذابيت بيشتر ديگر انسان ها به دين مي گردد.
بي گمان مهم ترين شاخه از شاخه هاي معروف، حفظ و مراعات حقوق فردي و اجتماعي مردم است. امام حسين (ع) جان خويش و عزيزتري کسان و دوستان خود را دراين راه نثار نمود.
در اعلاميه اسلامي حقوق بشر اسلامي ذيل ماده 22 بند جيم آمده است: «تبليغات يک ضرورت حياتي براي جامعه است. سوء استفاده از آ و حمله به مقدسات و کرامت انبياء يابکار گيري هرچيزي که منجر به ايجاد اختلال با ورها يا پراکندگي جامعه شود، ممنوع است».
در واقع بعد از تأکيد بر آزاديهاي مجامع و نهادهاي مدني بازهم «وظيفه» شناسي را مورد توجه قرار مي دهد.
ج: احترام گذاشتن به حقوق معنوي شهروندان
1- رعايت عدل وانصاف
با توجه به اينکه عزاداري رفتار و اعمالي است که بستر تحقق آن، جامعه است، و زندگي اجتماعي داراي ويژگيهاي خاص است ازجمله رعايت عدل و انصاف در تعاملات اجتماعي جزء ضروريات ادامه زندگي بشر است. پس بر عزاداران لازم است که در انجام عزاداري با عدل و انصاف برخورد نمايند، زيرا در هنگام امورات عزاداري بر خورد سالم و منصفانه مي تواند زمينه هاي جذابيت مراسم ديني را براي ديگران فراهم نمايد.
مصداق بروز و ظهور اين اصل، در اين است که: اگر عزاداران خود را هميشه صاحب حق بدانند و ديگران را غير ذي حق، اين از انصاف بدور است بلکه با ديد منصفانه و تعقل مي توان اين امر را ثابت نمود نه با خود برتر بيني و مطلق گرايي.
عدالت از شرايط اصلي در قبولي ومؤثر بودن اعمال ديني بحساب مي آيد. قرآن هدف از ارسال رسولان الهي را، بر قراري قسط و عدل دانسته است. عدالت در عزاداري اين است همانطوری که در سطور قبل به آنها پرداخته شد يعني دوري از تضييع حقوق ديگران در ايام عزاداري.
2- کمال امانت داری
عزاداران هنگام عزاداري به خاطر اعتمادی که متدينين به آنها پيدا مي کنند مرجع براي جمع آوري هدايا و نذورات قرار مي گيرند. از همين لحاظ مي توانند با اين هدايا و نذورات چنانکه قبلاً گفته شد با مديريت درست، استفاده هاي بهينه اي را انجام دهند و آنچه را که در اينجا منظور است اينکه؛ در جامعه افراد مستحق و ضعيفي هستند که نيازمندي شديد به کمک هاي فوري و ضروري دارند. شناسايي منصفانه ي چنين افرادي سبب خواهد شد که اين کمک ها به محل خودش به مصرف برسد. براي اينکه افراد نيازمند از آنها متمتع گردند لازم است که در تشخيص موارد و مستحقين آن تحت تأثير قرار گرفتن عوامل فرعي که با دستورات و فرامين شرعي درتضاد است قرار نگرفته واز تکليف نهاده شده براي اداي فريضه الهي نتيجه مطلوب را بدست آورند. اين کار نياز مند توجه به امانت داری است.
