اسلامگرایی در خاورمیانه جدید

شریعت و اسلامگرایی در خاورمیانه جدید
نوشتۀ ناصر اعتمادی
*"لیبی، شریعت و ما" عنوان تفسیری است که برنارد هانری له وی مفسر نشریه لوپوئن، در آخرین شمارۀ این هفته نامه به موضوع شریعت در لیبی بعد از معمر قذافی اختصاص داده است. مصطفی عبدالجلیل، رییس شورای حکومت انتقالی لیبی، در یکی از آخرین اظهاراتش تمایل خود را نسبت به اجرای شریعت اسلامی در لیبی جدید اعلام کرد و همین موجی از واکنش و بعضاً نگرانی نسبت به ماهیت نظام سیاسی آیندۀ لیبی برانگیخت.
*"لیبی، شریعت و ما" عنوان تفسیری است که برنارد هانری له وی مفسر نشریه لوپوئن، در آخرین شمارۀ این هفته نامه به موضوع شریعت در لیبی بعد از معمر قذافی اختصاص داده است. مصطفی عبدالجلیل، رییس شورای حکومت انتقالی لیبی، در یکی از آخرین اظهاراتش تمایل خود را نسبت به اجرای شریعت اسلامی در لیبی جدید اعلام کرد و همین موجی از واکنش و بعضاً نگرانی نسبت به ماهیت نظام سیاسی آیندۀ لیبی برانگیخت.در توضیح این مطلب مفسر نشریه لوپوئن، برنارد هانری له وی، تصریح کرده است که حکومت انتقالی لیبی در حال حاضر، چنانکه از اسمش پیداست، حکومتی است گذرا که در هر حال حق قانونگذاری ندارد. برنارد هانری له وی معتقد است که مصطفی عبدالجلیل در بادی امر عقیده ای شخصی را بیان کرده است. شاید هم این ابراز عقیدۀ شخصی نوعی آرزو نیز بوده باشد. هانری له وی بعید هم ندانسته که رییس شورای حکومت انتقالی لیبی این سخن را برای رضایت خاطر اقلیت اسلامگرایی ایراد کرده باشد که سنگین ترین بهای را در نبرد برای سرنگون کردن معمر قذافی پرداخت و نمایندگانش هم در شورای حکومت انتقالی لیبی حضور دارند. حتا اگر، به گفتۀ برنارد هانری له وی، مصطفی عبدالجلیل چیزی بیش از ابراز عقیده ایراد کرده باشد، این امر چه اهمیتی دارد، وقتی که همگان می دانند که رییس شورای حکومت انتقالی لیبی تعهد کرده که همانند دیگری اعضای این شورا دو بار در سمت خود باقی نماند. مفسر لوپوئن در ادامه گفته است : برای آنکه بدانیم لیبی جدید از نظر سیاسی به چه چیزی شباهت خواهد داشت باید منتظر مجلس مؤسسان قانون اساسی این کشور بمانیم که تازه قرار است هشت ماه دیگر تشکیل بشود و همچنین باید دید که انتخابات عمومی که پس از انتخابات مجلس مؤسسان برگزار خواهد شد چه نتیجه ای به بار خواهد آورد.اما، هستۀ اصلی استدلال مفسر لوپوئن این است که پیش از آنکه از کلمۀ شریعت وحشت کنیم، باید ببینیم که اصلاً موضوع بر سر چیست و چه منظوری باید از این لفظ در لیبی امروز مستفاد کرد. برنارد هانری له وی گفته است که لفظ "شریعت" پنج بار در قرآن آمده و نزدیکترین معنای آن چه در زبان فرانسوی و چه در زبان عربی و چه در غالب دیگر زبان ها، "راه" است. به این ترتیب، شریعت در بادی امر به معنای راه و مسیر است و شریعت به معنای راه نه مجموعه ای از قوانین و قواعد دسته بندی شده، که مجموعه ای از ارزش هاست که داوری در موردشان عمدتاً بر عهدۀ آشنایان به فقه گذاشته شده است. هانری له وی سپس اضافه کرده است که معنای شریعت بسته به قانونگذار و تفسیر او به کلی تغییر می کند. به همین خاطر غالب کشورهای مسلمان از جمله لیبی معمر قذافی از سال 1993 شریعت را یکی از منابع قانون دانسته اند. در مغرب چنین قاعده ای حاکم نیست، به این دلیل که در این کشور اسلام خود دین دولتی است. به همین خاطر برخی کشورها نظیر ایران و عربستان از شریعت سنگسار و بریدن دست و پا بیرون می کشند و برخی دیگر از کشورهای مسلمان، نظیر مصر، می کوشند شریعت را به عنوان قواعد اخلاقی با حقوق مدنی دورۀ ناپلئون در هم آمیزند. برنارد هانری له وی در ادامۀ مطلب نوشته است که نبرد ایدئولوژیک میان اقلیتی که تفسیری افراطی و متعصبانه از شریعت دارد و اکثریتی که می کوشد شریعت را با آرزوها و اهداف دموکراتیک در هم آمیزد در لیبی شکل خواهد گرفت و در این نبرد ایدئولوژیک کشورهای متحد غربی که به یاری مخالفان معمر قذافی شتافتند می توانند و باید نقش بازی کنند.مفسر لوپوئن سپس نوشته است که از لیبی ای که 42 سال تحت سلطۀ استبداد قذافی بدون دولت، بدون سنت حقوقی و قانونگذاری و بدون جامعۀ مدنی زیست انتظار نداشته باشیم که در عرض سه ماه به میهن حقوق بشر تبدیل شود. هانری له وی تصریح کرده است که بیش از بیست سال پس از فروپاشی کمونیسم روسی، لهستان، عضو اتحادیۀ اروپا هنوز به الگوی جاافتاده ای از دموکراسی دست نیافته است. روسیه هنوز در ولادیمیر پوتین درجا می زند. در خود فرانسه جمهوری پس از یک دورۀ وحشت، احیای سلطنت، دو امپراتوری و شماری حمام خون عاقبت مستقر شد. بنابراین، مفسر لوپوئن پرسیده است : چگونه می توان انتظار داشت که لیبی یک شبه از شب ظلمانی به روشنایی روز راه یابد. با این حال، مفسر لوپوئن در پایان نوشته است : لیبی امروز به صحنه ای اصلی تبدیل شده است و در این صحنه پیروزی در نهایت با دوستان آزادی است.
*"بین جهاد و دموکراسی" عنوان مصاحبه ایست که هفته نامۀ نوول ابزرواتور با ژیل کپل، اسلام شناس فرانسوی و کارشناس مسائل کشورهای مسلمان انجام داده است. ژیل کپل در توضیح قدرت نیروهای اسلامی در کشورهای عربی پس از سقوط دیکتاتوری ها از جمله گفته است که جنبش های اسلامگرا از دیرباز سازمان یافته ترین نیروهای سیاسی در جهان مسلمان بوده اند. اما، آنچه باید در این بین بر آن تأکید کرد این است که اسلامیان تونس که در قالب النهضه مهمترین نیروی انتخابات اخیر این کشور شدند و همچنین اسلامیان مصری هیچ ارتباطی با جبهۀ نجات اسلامی الجزایر در بیست سال پیش ندارند. بخشی از آن اسلامگراهای گذشته در پی جهاد رفتند و بعضاً به القاعده پیوستند و بخش دیگر آنان نظیر النهضه منطق مصالحه با دموکراسی را پی گرفتند که در ترکیه به روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه منجر شد. به گفتۀ ژیل کپل النهضه در تونس بسیار از همین سرمشق ترکیه الهام گرفته است.ژیل کپل در ادامۀ این سخن افزوده است که النهضه به رهبری راشد غنوشی می داند که دورۀ یک سالۀ مجلس مؤسسان قانون اساسی بسیار تعیین کننده است. در این مدت حزب النهضه باید اقتصاد کشور را از ورشکستگی نجات بدهد و این کار شدنی نیست مگر آنکه النهضه با بورژوازی کارآفرین تونس متحد شود. بی جهت نیست که به گفتۀ ژیل کپل نخستین سخن دبیر کل النهضه بعد از پایان انتخابات خطاب به سرمایه گذاران و به منظور جلب اطمینان آنان بود. از این ها گذشته در برنامۀ النهضه هیچ اشاره ای به شریعت نشده است و تنها از آزادی و دموکراسی و توسعۀ اقتصادی کشور سخن به میان آمده است. کپل در پایان افزوده است : در حال حاضر، نبردی برای کنترل اسلامگرایی تونس میان ترکیه و قطر از یک طرف و عربستان سعودی از طرف دیگر در جریان است که نه از النهضه، بلکه از سلفیست های تونسی پشتیبانی می کند.*"از کاروانسرایی به کارونسرای دیگر" عنوان تفسیر این هفتۀ ژاک آتالی در نشریه اکسپرس است که به آخرین نشست رهبران اتحادیه اروپا و اجلاس گروه بیست کشور صنعتی جهان در فرانسه اختصاص یافته است. به گمان ژاک آتالی تصمیم های اجلاس اخیر اتحادیۀ اروپا نتیجه ای جر افزایش بدهی های کشورهای عضو این اتحادیه نخواهد داشت که از این پس اختیار خود را به پارلمان یک کشور عضو اتحادیه اروپا سپرده اند که تنها مزیت اش نسبت به دیگر اعضای این اتحادیه این است که بدهی کمتری دارد. این تصمیم ها به نوشتۀ ژاک آتالی بانک ها را ناچار خواهد کرد که برای بازسازی ذخایر خود اعتبارات و تسهیلات کمتری بپردازند و نتیجۀ این امر گسترش رکود، پایین آمدن درآمدهای مالیاتی خواهد بود که در پی آن هم بدهی های عمومی افزایش خواهد یافت و هم بانک ها با ضعف بیشتری روبرو خواهند شد. آتالی در ادامه افزوده است : در اجلاس اخیر گروه بیست کشور صنعتی جهان در فرانسه غالب کشورهای صنعتی جهان از آمریکا تا چین ریشۀ تمام مشکلات شان را بحران اروپا و ناتوانی اروپا در رفع بحران مالی اش معرفی کردند. در این بین جمعیت جهان در هفته ای که گذشت از مرز هفت میلیارد نفر گذشت و تا چهل سال دیگر به 9 میلیارد نفر خواهد رسید، بی آنکه کسی به درستی بداند که چگونه قرار است مسکن، غذا و حتا آب آشامیدنی این جمعیت بزرگ را تأمین کرد. به همین خاطر به گمان ژاک آتالی بهتر این می بود که رهبران گروه بیست کشور صنعتی جهان به صراحت اعتراف می کردند که راه حلی برای مشکلات موجود ندارند و می پذیرفتند که به جای برگذاری اجلاس بیهوده گروه بیست یا گروه هشت ادارۀ امور جهان را به سازمان های فراملی دارای امکانات مالی می سپردند.
tags: هفته نامه های فرانسه