آغاز فصل غمگین روابط ایران و روسیه – قسمت دوم ©
آغاز فصل غمگین روابط ایران و روسیه – قسمت دوم
© AFP 2016/ Atta Kenare
گزارش و تحلیل
18:29 26.05.2016
سمیه پسندیده
06622
در یادداشت قبلی بحث تا به آنجا ادامه یافت که وضعیت نابسامان دربار و همچنین اطمینان از ضعف سلطان حسین هم بر فرصت طلبان داخلی و هم بر همسایگان ایران عیان گردید.
از سوی دیگر مقارن با همین ایام، تزار روسیه در نبرد با دشمنان خارجی به موفقیتهای چشمگیری دست یافته و پیروزی پترکبیر بر پادشاه مشهور و شجاع سوئد «شارل دوازدهم» باعث شد تا آوازه قدرت و شجاعت تزار روسیه تا گوش درباریان ایران برسد. گفته می شود، شاهزادگان گرجی در ادوار مختلف و به دفعات از تزارهای روسیه درخواست حمایت و کمک در برابر تسلط ایران بر اراضی گرجستان نموده بودند. ظهور تزاری قدرتمند که اقتدار و عظمت آن در سرزمینهای شمالی دهان به دهان می گشت، والی گرجستان را بر آن داشت تا مجددا درخواست حمایت و پشتیبانی را خدمت تزار روسیه روانه گرداند. به این ترتیب سفیری با هدایای بسیار زیاد رهسپار کاخ تزار در پترزبورگ نمود و سعی کرد تا از این طریق نظر پترکبیر را به جانب ایالات قفقاز منعطف نماید و با وی عهدنامه تجارت و دوستی ببندد.
پتر کبیر که با توجه اوضاع آن زمان ایران مدتی بود خیال دست اندازی به ایالات جنوبی دریای خزر را در سر می پروراند فرصت را مناسب یافت، اما شتاب را جایز نداست و ترجیح داد قبل از اینکه با والی گرجستان عهدنامه ای منعقد نماید، از اوضاع ایران آگاهی کامل بدست آورد تا بی گدار به آب نزند.
آغاز فصل غمگین روابط ایران و روسیه – قسمت اول
© FOTOLIA/ BORNA MIRAHMADIAN
آغاز فصل غمگین روابط ایران و روسیه – قسمت اول
بنابراین، در بیست و یکمین سال سلطنت سلطان حسین سفیری به نام «آرتمی ویلینسکی» به دربار پادشاه در اصفهان فرستاد که فردی بسیار هوشمند و دانا بود و پترکبیر اختیارات وسیعی را برای بستن یک عهدنامه تجاری به وی داده بود. اما علاوه بر آن می خواست که از تمام اطلاعات جزئی در خصوص مناطق ساحلی دریای خزر، بنادر و محل اتصال رودخانه ها به دریا با خبر شود و به این سفیر ماموریت داد تا بررسی نماید رودخانه ای وجود دارد که از هندوستان آغاز شده به دریای خزر ختم شود.
به این ترتیب، «آرتمی ویلینسکی» از شاه سلطان حسین درخواست نمود تا به ارمنه ای که عمده تجارت ابریشم ایران را دست داشتند امر شود، زین پس کالاها و مال التجاره خود را که پیش از این به شهرهای ازمیر و حلب ارسال می شد روانه پیترزبورگ نمایند. سفیر روسیه علاوه بر ماموریت تحقیقات درخصوص ایالات گیلان و عقد موافقتنامه های تجاری با ایران، دستورالعملهای سیاسی مهمی نیز داشت. منجمله مامور بود تا در حد توان به ایرانیها بفهماند که خطرناکترین دشمن ایران در گذشته و آینده امپراتوری عثمانی بوده و خواهد بود. سفیر روس در 16 ربیع الاول 1127 وارد ایران و 17 ربیع الثانی 1129 ایران را ترک نمود و در این مدت نسبت به اوضاع ایران آگاهی کامل یافت و یقین حاصل نمود، با وجود آنکه روسیه با دولت سوئد در جنگ است، با یک قشون مختصر می تواند به مقاصد خود در ایران دست یابد و اراضی مورد نظر را فتح نماید.
فرستاده روسیه هنگام بازگشت به روسیه زمستان را قفقاز گذراند و در آنجا بود که سستی تعلق ایالات قفقاز به ایران را به وضوح دید و متوجه علاقه و گرایش اقوام مسیحی قفقاز و به ویژه گرجی ها نسبت به روسیه شد و دلی پر امید به سوی امپراتور حرکت کرد.
سفیر گزارش مفصل و دقیقی را که در نتیجه مشاهدات و نظریات خود تهیه نموده بود به پترکبیر عرضه کرد. در نتیجه این ماموریت موفقیت آمیز پترکبیر بسیار خشنود گردید و به همین مناسبت هم حکومت حاجی طرخان(آستاراخان) را به «آرتمی ویلینسکی» داد تا برای تهیه زمینه و اجرای مقاصد روسیه مشغول تدارکات باشد. سفیر قبل از بازگشت به روسیه یعنی در سال 1129با شاه سلطان حسین عهدنامه ای بست که به موجب آن حقوق گمرکی و نوع جنس کالاهایی که حمل و نقل آنها میان دو کشور مجاز بود، تعیین گردید و روسیه اجازه یافت تا یک کنسول دائمی در گیلان داشته باشد.
«آرتمی ویلینسکی» اغتشاش امور ایرانیان را به اطلاع تزار رساند و مخصوصا خطری که از جانب افغانها متوجه ایران و ایالات جنوبی دریای خزر بود را به امپراتور گوشزد کرد. او به امپراتور گفت که برای توسعه نفوذ روس در قفقاز، دولت روسیه جزء لشکرکشی به ایالات قفقاز و در صورت لزوم به ایران چاره دیگری ندارد.
