افغانستان در يك قرن اخير!
شناسایی حکومت‌های افغانستان در یک قرن اخیر
شناسایی حکومت‌ها (Recognition) به‌عنوان یک تعامل در حقوق بین‌المللی عبارت از عملی است که دولت‌های سابق وجود یک ساختار سیاسی جدید و مستقل را که قادر به رعایت حقوق بین‌الملل است، به رسمیت می‌شناسند.
حکومت‌های جدید در صحنه بین‌المللی نیاز‌مند شناسایی‌اند، اما حکومت‌ها و دول دیگر در خصوص شناسایی آن‌ها مخیر‌ند. برای شناسایی حکومت‌های جدید به‌طور عموم عناصر ذیل را در عرف بین‌المللی اعتبار می‌دهند: استقلال، ثبات داخلی و قلمرو. ثبات داخلی مشتمل بر استحکام حکومت جدید و اعتماد مردم بر آن است. برای تضمین این عنصر، حاکمیت قانون که مبتنی بر قوانین داخلی و حقوق بین‌المللی باشد، از اهمیت ویژه و کلیدی بر‌خوردار است. قلمرو نیز باید تحت حاکمیت حکومت جدید قرار داشته باشد.
افغانستان بعد از حصول استقلال وارد این تعامل بین‌المللی بوده و این تعامل را به‌طور متقابل به کار برده است؛ بدین معنا که حکومت‌های افغانستان دول و حکومات جدید را به شناسایی گرفته و متقابلاً حکومت‌های دیگر طی یک قرن اخیر در چار‌چوب همین تعامل در خصوص شناسایی و یا عدم شناسایی حکومت‌های افغانستان تصمیم گرفته‌اند.
اینک حکومت‌های مختلف افغانستان را در بازه زمانی بیش از یک قرن اختصاراً مورد مطالعه قرار می‌دهیم.
شناسایی حکومت امانیه
به تاریخ ۱۷ حوت ۱۲۹۷ خورشیدی شاه امان‌الله خان به قدرت رسید و به تاریخ ۲۳ حوت همان سال خواهان معاهده متساوی‌الحقوق با بریتانیا شد و اعلام استقلال کرد. بعد از آن به تاریخ ۷ حمل ۱۲۹۸ خورشیدی کمیسار امور خارجی ترکستان شوروی، بوکوبا ولینسکی، به حکومت جدید افغانستان نوشت که حکومت کشورش تمامی قرار‌داد‌های قبلی خود را لغو کرده و با تمام کشورهای اسلامی از جمله افغانستان خواهان دوستی است و استقلال کشور را می‌پذیرد. او در ادامه نوشت که آقای براوین از جانب مسکو موظف شده است تا روابط سیاسی و تجارتی بین دو کشور را تأمین کند.
در ماه اسد همان سال معاهده صلح روالپندی بین افغانستان و انگلستان امضا شد و مورد تایید شاه امان‌الله قرار گرفت.
به دوام آن افغانستان با دول ذیل معاهدات مودت و دوستی را منعقد کرد:
- به تاریخ ۲۸ جوزای ۱۲۹۸ خورشیدی سفارت افغانستان در تهران تأسیس شد؛
- به تاریخ ۸ میزان ۱۲۹۸ خورشیدی عبدالهادی داوی به‌حیث سفیر به جمهوری بخارای شوروی فرستاده شد؛
- به تاریخ ۱۱ حوت ۱۲۹۸ خورشیدی، معاهده دوستی بین افغانستان و ترکیه منعقد شد؛
- به تاریخ ۱۷ جوزای ۱۳۰۰ خورشیدی، با امضای معاهده دوستی افغانستان و ایتالیا روابط سیاسی بین دو کشور بر‌قرار شد؛
- به تاریخ ۱ دلو ۱۳۰۰ خورشیدی، قونسلگری افغانستان در دهلی گشایش یافت؛
- به تاریخ ۱۵ دلو ۱۳۰۰ خورشیدی، عبدالهادی داوی به‌حیث نخستین سفیر افغانستان در لندن به ماموریتش را آغاز کرد؛
- به تاریخ ۷ ثور ۱۳۰۱ خورشیدی، معاهده اقتصادی و سیاسی افغانستان و فرانسه منعقد شد؛
- به تاریخ ۸ سنبله ۱۳۰۱ خورشیدی، نخستین قونسل افغانستان در چین ماموریتش را آغاز کرد؛
- به تاریخ ۱۱ سنبله ۱۳۰۱ خورشیدی، نخستین وزیر مختار افغانستان عازم آلمان شد؛
- به تاریخ ۵ حوت ۱۳۰۱ خورشیدی، معاهده مودت بین افغانستان و بلجیم منعقد شد؛
- به تاریخ ۱۰ عقرب ۱۳۰۶ خورشیدی، معاهده دوستی بین افغانستان و پولند منعقد شد؛
- به تاریخ ۷ ثور ۱۳۰۷ خورشیدی، معاهده دوستی میان افغانستان و لیبریا امضا شد؛
- به تاریخ ۱۰ جوزای ۱۳۰۷ خورشیدی، معاهده دوستی و مودت بین افغانستان و مصر به امضا رسید؛
- به تاریخ ۷ سرطان معاهده دوستی میان افغانستان و فنلند به امضا رسید؛
- به تاریخ ۷ سنبله معاهده دوستی میان افغانستان و یمن منعقد شد.
همچنان مذاکراتی به منظور تأمین روابط سیاسی با حجاز (عربستان) و چین آغاز شد.
در سال ۱۳۰۷ خورشیدی افغانستان برای نخستین بار به قرار‌داد تلگرام بین‌المللی و قرار‌داد پوست بین‌المللی ملحق شد.
عدم شناسایی حکومت امیر حبیب‌الله کلکانی
بعد از سقوط حکومت امانیه، هیچ‌یک از دول متحابه آن دوران به شمول انگلستان (دشمن فطری حکومت امانیه) حکومت حاکم را به رسمیت نشناخت. در شماره اول حبیب‌الاسلام (یگانه ارگان نشراتی رسمی دولتی آن دوران) منتشره حوت ۱۳۰۷ خورشیدی در مورد موقف حکومت انگلیس چنین می‌خوانیم: «یکی از نماینده‌های پارلمان در لندن از وزیر خارجه انگلیس توضیح خواسته که آیا حکومت انگلستان در مقابل حالت حالیه افغانستان چه رویه و سلوک خواهد داشت. وزیر خارجه به جواب گفته است: حکومت انگلیس در اغتشاشات داخلی افغانستان هیچ مداخلتی نخواهد کرد و تا پیدا شدن یک حکومت مرکزی اصولی که تمام ملت آن را تایید و طرف‌داری کند، حکومت انگلیس انتظار می‌کند.»
شناسایی حکومت نادرشاهی
بعد از آن‌که محمد‌نادر شاه در سال ۱۳۰۸ خورشیدی کسب قدرت کرد، مجدداً موضوع شناسایی حکومت افغانستان مطابق تعامل بین‌المللی آن عصر صورت گرفت. وزارت خارجه افغانستان با اقداماتش زمینه شناسایی حکومت جدید را چنین اطلاع داد: «تعرفه رسمی شخصیت معنوی افغانستان به دول متحابه ذریعه متحدالمال تلگرافی از طرف جنرال شاه‌ولی خان فاتح کابل به تاریخ ۲۰ میزان ۱۳۰۸ ش به وزارت‌های خارجیه متعاهد افغانستان.»
این بدان معنا است که پس از سقوط حکومت حبیب‌الله کلکانی، حکومت جدید به دول متعاهد افغانستان اطلاع داده و خواهان شناسایی حکومت جدید کشور شده بود. به تعقیب آن در طول همان سال وزارت خارجه از به رسمیت شناختن حکومت مذکور چنین اعلام کرد: «تأسیس و تجدید روابط و مناسبات از انقراض حکومت سابقه در بدو جلوس اعلی‌حضرت محمد‌نادر شاه غازی با دول متحابه افغانستان و تصدیق معاهدات عمومیه افغانستان در سنه ۱۳۰۸.»
شناسایی حکومت ظاهر شاهی
بعد از آن‌که محمد‌نادر شاه در سال ۱۳۱۲ خورشیدی به قتل رسید و فرزندش محمد‌ظاهر شاه به قدرت رسید، هیات دیپلماتیک مقیم کشور پادشاهی حکومت محمد‌ظاهر شاه را با صدور پیام تعزیت و تهنیت شیخ‌السفرأ با متن ذیل به رسمیت شناختند:
«اعلی‌حضرتا! از طرف هم‌قطاران محترم و از جانب خودم افتخار دارم به اعلی‌حضرت شما عمیق‌ترین احساسات و هم‌دردی و تسلیات‌مان را در سوگواری عظمای اعنی فقدان اعلی‌حضرت پادشاه محمد‌نادر شاه که اعلی‌حضرت شما و افغانستان را متألم گردانیده است، تقدیم داریم.
امیدواریم که تمام این مظاهرات هم‌دردان‌ای که با اعلی‌حضرت شما از همه اطراف می‌رسد، الم و اندوه شما را تا اندازه‌ای تسکین و بار طاقت و توان‌فرسایی را با اعلی‌حضرت شما نسبت به این سانحه تحمیل می‌شود، تخفیف نماید. اعلی‌حضرت شما را در این موقع جلوس‌تان به تخت افغانستان سلام نموده آرزو‌های دوستانه‌مان را که برای ترقی و پیش‌رفت تمام امور و کارروایی‌هایی که به مقصد تحکیم دولت افغانیه و استقلال آن و سعادت ملت افغان دارند ابراز و اظهار می‌داریم.»
شناسایی نخستین جمهوری افغانستان
بعد از آن‌که به تاریخ ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ خورشیدی در نتیجه کودتایی به رهبری محمد‌داوود نخستین دولت جمهوری افغانستان تاسیس شد، حکومت‌های کشورهای مختلف به شناسایی آن به ترتیب ذیل مبادرت ورزیدند:
- اتحاد شوروی، ۲۸ سرطان ۱۳۵۲؛
- چکوسلواکیا، ۲۸ سرطان ۱۳۵۲؛
- هند، ۲۹ سرطان ۱۳۵۲؛
- جمهوریت اتحاد آلمان، ۲۹ سرطان ۱۳۵۲؛
- ایران، ۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛
- جمهوری مردم مغلستان، ۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛
- جمهوری دموکراتیک آلمان، ۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛
- اتریش، ۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛
- ایالات متحده امریکا، ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛
- بریتانیا، ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛
- پاکستان، ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛
- بنگله‌دیش، ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛
- ترکیه، ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛
- بلغاریا، ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛
- فرانسه، ۱ اسد ۱۳۵۲؛
- یوگوسلاویا، ۱ اسد ۱۳۵۲؛
- پولند، ۱ اسد ۱۳۵۲؛
- عراق، ۱ اسد ۱۳۵۲؛
- جمهوری دموکراتیک کوریا، ۳ اسد ۱۳۵۲؛
- استرالیا، ۴ اسد ۱۳۵۲؛
- جمهوریت عربی مصر، ۴ اسد ۱۳۵۲؛
- هنگری، ۵ اسد ۱۳۵۲؛
- سویدن، ۵ اسد ۱۳۵۲؛
- جاپان، ۵ اسد ۱۳۵۲؛
- ایتالیا، ۵ اسد ۱۳۵۲؛
- جمهوریت عربی یمن، ۶ اسد ۱۳۵۲؛
- الجزایر، ۶ اسد ۱۳۵۲؛
- جمهوریت مردم چین، ۶ اسد ۱۳۵۲؛
- جمهوریت سوسیالیستی رومانیا، ۶ اسد ۱۳۵۲؛
- لیبیا، ۶ اسد ۱۳۵۲؛
- سوریه، ۷ اسد ۱۳۵۲؛
- ارجنتاین، ۷ اسد ۱۳۵۲؛
- دنمارک، ۷ اسد ۱۳۵۲؛
- موریتانیا، ۷ اسد ۱۳۵۲؛
- سومالیا، ۷ اسد ۱۳۵۲؛
- یوگندا، ۷ اسد ۱۳۵۲؛
- کانادا، ۸ اسد ۱۳۵۲؛
- سیلون، ۸ اسد ۱۳۵۲؛
- سویس، ۹ اسد ۱۳۵۲؛
- کویت، ۹ اسد ۱۳۵۲؛
- امارات متحده عربی، ۹ اسد ۱۳۵۲؛
- تونس، ۱۱ اسد ۱۳۵۲؛
- سنگال، ۱۱ اسد ۱۳۵۲.
ناگفته نماند که جمهوریت افغانستان توسط سازمان‌های بین‌المللی که این کشور عضویت آن‌ها را داشت، به‌عنوان حکومت قانونی افغانستان شناخته شده و نماینده‌گی‌های جمهوریت در همه سازمان‌ها به شمول ملل متحد فعالیت خود را ادامه دادند.
شناسایی جمهوری دموکراتیک افغانستان
بعد از آن‌که در ۷ ثور ۱۳۵۷ خورشیدی در نتیجه کودتای جمهوری دموکراتیک افغانستان تحت رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان تأسیس شد، یک بار دیگر اتحاد شوروی نخستین دولتی بود که دولت نو‌تأسیس را در کشور به رسمیت شناخت. به تعقیب آن، هند نیز در زمره کشور‌هایی بود که نظام جدید را به رسمیت شناخت. همچنان کشورهای بلوک سوسیالیستی هم به‌سرعت یکی بعد دیگری جمهوری دموکراتیک را به شناسایی گرفتند و کشورهای همسایه، اسلامی و غربی نیز به شناخت آن پرداختند. اما با یورش قوای اتحاد شوروی در ۶ جدی ۱۳۵۸ خورشیدی که اکثریت اعضای ملل متحد آن را تجاوز شناختند، دول غربی، قسمت اعظم کشورهای عربی، چین، پاکستان و ایران از شناسایی جمهوری دموکراتیک افغانستان انصراف کردند و حتا برخی از این کشور‌ها روابط دیپلماتیک خود با کابل را قطع کردند. همچنان عضویت افغانستان در سازمان وزیران خارجه کشورهای اسلامی (تا زمان سقوط حکومت دکتر نجیب‌الله) به تعلیق در‌آمد. با این حال، جمهوری دموکراتیک افغانستان در ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی که افغانستان عضو آن بود، نماینده‌گی‌های فعال داشت.
شناسایی حکومت عبوری مجاهدین
در سال ۱۳۶۶ خورشیدی در جریان مذاکرات جینوا که بین افغانستان و پاکستان تحت نظر ملل متحد و به تضمین اتحاد شوروی و ایالات متحده امریکا تدویر یافته بود، طرح حکومت موقت مجاهدین مطرح شد که بر‌مبنای آن و در نتیجه مساعی کشورهای حامی مجاهدین به‌خصوص پاکستان، نخستین حکومت موقت مجاهدین تحت ریاست انجنیر احمدشاه احمدزی با ترکیب ۲۸ وزیر در اسلام‌آباد پاکستان اعلام موجودیت کرد. به تعقیب آن دومین حکومت موقت مجاهدین در سال ۱۳۶۷ خورشیدی به ریاست حضرت صبغت‌الله مجددی و صدراعظمی عبدالرب رسول سیاف اعلام موجودیت کرد که حکومت مذکور از سوی پاکستان، عربستان سعودی و بحرین به رسمیت شناخته شد.
شناسایی دولت اسلامی افغانستان
دولت اسلامی بعد از سقوط حکومت جمهوری افغانستان به رهبری داکتر نجیب‌الله در ثور ۱۳۷۱ خورشیدی براساس موافقت‌نامه روالپندی شکل گرفت. نخستین دولتی که آن را به شناسایی گرفت، پاکستان بود. به تعقیب آن نماینده‌گی افغانستان در ملل متحد به دولت مجاهدین تعلق گرفت و بدین‌ترتیب روابط دیپلماتیک افغانستان با دول متحابه تأمین شد. بدین‌سان آن دولت کسب مشروعیت بین‌المللی کرد.
شناسایی حکومت اول طالبان
در میزان ۱۳۷۵ خورشیدی طالبان با تصرف کابل، بر قسمت اعظم خاک افغانستان تسلط یافتند و در زمستان همان سال بعد از انتخاب ملا محمد‌عمر آخوند به‌عنوان «امیر‌المومنین» نام دستگاه دولتی خویش را «امارت اسلامی» گذاشتند. به پیوست آن حکومت‌های پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به شناسایی آن ساختار در حالی پرداختند که دولت اسلامی در ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی و دول متحابه سفارت و نماینده‌گی سیاسی داشت. بعد از آن‌که طالبان از سپردن اسامه بن‌لادن، رهبر شبکه القاعده به ایالات متحده امریکا یا یک مرجع بین‌المللی به منظور محاکمه ابا ورزیدند، عربستان سعودی و امارات متحده عربی شناسایی‌شان از طالبان را پس گرفتند، اما پاکستان تا زمانی که حکومت اول طالبان سقوط نکرد، به آن شناسایی متعهد ماند. با این حال، آخر‌الامر ملا عبدالسلام ضعیف، سفیر طالبان در اسلام‌آباد را به ایالات متحده سپرد.
موافقت‌نامه بن و تأسیس اداره موقت در افغانستان
به تعقیب حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در امریکا و حملات ایتلاف بین‌المللی ضد تروریسم علیه طالبان و سقوط حکومت آن‌ها، موافقت‌نامه بن بین گروه‌های سیاسی و شخصیت‌های حقیقی مطرح افغانستان به امضا رسید. به موجب این موافقت‌نامه اداره موقت تاسیس شد و در رأس آن حامد کرزی قرار گرفت. این اداره مورد حمایت جامعه بین‌المللی قرار گرفت و تمام روابط دیپلماتیک و نماینده‌گی‌های افغانستان در ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی به آدرس آن اداره فعالیت‌های‌شان را از سر گرفتند.
به تعقیب آن دولت انتقالی اسلامی افغانستان و پس از انفاذ قانون اساسی سال ۱۳۸۲ خورشیدی و تأسیس جمهوری اسلامی افغانستان این روند روال عادی‌اش را پیمود.
با سقوط جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۵ اسد ۱۴۰۰ خورشیدی و تسلط مجدد طالبان، تا اکنون هیچ دولت و سازمان بین‌المللی بین‌الحکومتی رژیم جدید طالبان را به رسمیت نشناخته است
