بازيگران محذوف
زور آزمايي بازيگران محذوف
نويسنده: آنيتا احمدي
مذاکرات امریکا با طالبان در ابوظبی، دوحه و اسلام‌آباد، پروسۀ صلح افغانستان را با بن‌بست روبرو کرده است. ایالات متحدۀ امریکا در تلاش است که «حضور نظامی خود را به حضور استخباراتی در افغانستان تغییر دهد» و بخش بزرگ نیروهایش را بیرون کند. اقدامات واشنگتن در زمینۀ خروج از افغانستان، توافق با طالبان روی حفظ شماری از پایگاه‌ها و نادیده‌انگاری نقش بازیگران منطقه‌ای، با حساسیت‌هایی روبرو شده است.
پروسۀ صلح افغانستان چند بازیگر کلیدی دارد: در سطح بین‌المللی، ایالات متحدۀ امریکا، روسیه، پاکستان، چین، ایران و در سطح داخلی، حکومت افغانستان، احزاب سیاسی و طالبان، از بازیگران روند جاری محسوب می‌شوند.
ایالات متحده در مذاکرات جاری با طالبان جایگاه ویژه‌ای به کشورهای پاکستان، عربستان و امارات قایل شده و نقش بازیگران بزرگ به ویژه روسیه، ایران، هند و چین را نادیده گرفته است. نشست ابوظبی‌که با حضور کشورهای حامی طالبان و نمایندگان امریکا و پاکستان برگزار شد، بیشتر از آن‌که گرهِ کور صلح افغانستان را باز کند، بر شمار گره‌ها افزود. در نشست ابوظبی که به تاریخ 17 دسمبر برگزار شده بود، فیصله گردید که نشست بعدی در جدۀ عربستان برگزار شود. خلیلزاد که در ابوظبی نتوانست طالبان را متقاعد سازد تا با نمایندگان حکومت بنشینند، تلاش داشت که در نشست جده زمینۀ مذاکرات مستقیم هیأت مذاکره‌کنندۀ حکومت را فراهم سازد؛ اما طالبان نشست جده را تحریم کردند.
همزمان با لغو نشست برنامه‌ریزی شدۀ جده، دور تازۀ سفرهای زلمی خلیلزاد، نمایندۀ امریکا به کشورهای هند، چین، افغانستان و پاکستان از سر گرفته شد. خلیلزاد در چهاردمین دور سفرهایش تلاش دارد که دل کشورهای ناراض از پروسۀ صلح را به دست آورد.
سودای هند برای مذاکرۀ مستقیم با طالبان
ایالات متحدۀ امریکا برخلاف استراتژی جنوب آسیا و افغانستان خویش، هیچ اعتنایی به نگرانی‌های دهلی جدید در مذاکرات صلح نکرد. مقامات هندی بیشترین نگرانی را از مذاکرات صلح امریکا با طالبان دارند. چون واشنگتن در روند صلح نقش مرکزی و محوری را به دشمن هند (پاکستان) واگذار کرده است. اکثریت تحلیلگران منطقه معتقد هستند که در نتیجۀ توافق طالبان با امریکا، کنترل افغانستان باردیگر در اختیار اسلام‌آباد قرار می‌گیرد. زیر سؤال بردن نقش هند در بازسازی و توسعۀ افغانستان از جانب دونالد ترامپ، بیشتر از پیش دهلی جدید را نگران ساخت. دهلی بدین باور است که مشارکت و نقش‌آفرینی طالبان در قدرت، به معنای تضعیف حضور هند در کابل و برعکس برجسته‌شدن موقعیت اسلام‌آباد در افغانستان می‌باشد. هند و پاکستان، اهداف متقابل و متضادی را در افغانستان دنبال می‌کنند. با تشدید نگرانی‌ها، نرندرا مودی، نخست‌وزیر هند با رؤسای جمهور امریکا و روسیه دربارۀ صلح افغانستان گفت‌وگو کرد. خلیلزاد، با درک نگرانی هند، چهارشنبه به دهلی جدید رفت. به تازه‌گی مقامات هندی اعلام کردند که برای اطمینان از منافع‌شان در افغانستان باید به‌گونۀ مستقیم با طالبان در تماس شوند. رییس ارتش هند گفت که دهلی جدید نیازمند روابط مستقیم با طالبان است. این سخن از آن جهت جای تأمل دارد که دهلی جدید هرگز در پی دورزدن دولت مرکزی و روابط مستقیم با مخالفان مسلح افغان از دورۀ حاکمیت حزب دموکراتیک خلق تا رژیم مجاهدین و حکومت نوین در افغانستان نبوده است. البته اکنون هند به رهبران برسر اقتدار کابل هم به چشم متحدان غیرقابل اعتماد می‌نگرد. سیاست چندپهلو و متناقض محمد اشرف‌غنی در روابط کابل- اسلام‌آباد و کابل- دهلی، هند را مشوش و نگران ساخته است. هند تلاش دارد که به هر طریقی مانع خروج عجولانه و فوری نیروهای امریکایی شود و از نفوذ روزافزون پاکستان در کابل جلوگیری کند.
تهران و تلافی مذاکرات ابوظبی
ایران همواره به حمایت از طالبان متهم شده است. تهران به تکرار گفته که با طالبان تماس‌های استخباراتی دارد؛ اما از این گروه حمایت تسلیحاتی نمی‌کند. تعامل نزدیک امریکا با عربستان و امارات به عنوان سه دشمن سرسخت ایران در مذاکرات اخیر، تهران را وادار کرد که سطح روابط‌اش را با طالبان بالا ببرد. برای تهران پذیرفتنی نیست که دربارۀ سرنوشت افغانستان در ریاض و دبی تصمیم گرفته شود. پس از مذاکرات ابوظبی، مقامات ایرانی برای نخستین‌بار به‌گونۀ رسمی از هیأت طالبان در تهران میزبانی کردند. ایران همزمان می‌کوشد که دل طالبان و حکومت افغانستان را به دست داشته باشد. تهران برای این‌که مذاکرات آنان با طالبان موجب برهم خوردن روابط‌شان با کابل نشود، دو مقام ارشد خویش را به کابل فرستاد. علی‌شمخانی، دبیر امنیت ملی، عباس عراقچی معاون وزیر خارجه، پی‌هم به کابل آمدند و دربارۀ تماس‌های‌شان با طالبان گزارش دادند. ایرانی‌ها سعی دارند که علی‌رغم تلاش امریکا از پروسه خارج نشوند. در آخرین مورد جواد ظریف در دهلی جدید گفت که خواهان مشارکت طالبان در قدرت هستند و بدون حضور طالبان، ترسیم آیندۀ افغانستان ناممکن است. اظهارات ظریف، با واکنش سخت و بی‌سابقۀ کابل روبرو شد. مرتضوی معاون سخنگوی حکومت، روی «امنیت ملی» و «بقای رژیم ایران» انگشت گذاشت. او گفت که مقامات ایرانی «اندیشۀ ملاعمری دارند و در نقش سخنگویان طالبان» ظاهر شده‌اند. تهران همسو با دوحه تلاش دارد که نقش عربستان و امارات را در پروسه تضعیف کند. طالبان هم علاقمند هستند که مذاکرات بعدی به جای دبی- ریاض در قطر برگزار شود.
پشتیبانی مشروط روسیه از روند صلح
روسیه با این پیش‌فرض که ابتکار عمل را به دست داشته باشد، با پروسۀ صلح موافق است. روسیه در تلاش است که مذاکرات صلح در «فارمت مسکو» ادامه یابد. روس‌ها برای نخستین‌بار توانستند طالبان را با هیأت نیمه‌رسمی حکومت دور یک میز بنشانند. اما امریکا تا هنوز به این کار قادر نشده است. روسیه به موفقیت مذاکرات صلح امریکا به دیدۀ شکت می‌نگرد. امریکا از یک سو تلاش دارد که از نقش روسیه در روند صلح جلوگیری کند و از سوی دیگر انتظار دارد که روسیه از نفوذش بر کشورهای منطقه و طالبان برای شروع مستقیم مذاکرات صلح استفاده نماید. روسیه به برنامۀ صلح امریکا مشکوک است و باور ندارد که نیروهای امریکایی از افغانستان خارج شوند. روسیه طرف کلیدی روند صلح است. نفوذ روسیه بر کشورهای منطقه و طالبان، نشست صلح مسکو و گسترش نفوذ روسیه در میان احزاب و جریان‌های سیاسی، جایگاه و نقش روسیه را در مذاکرات صلح تسجیل و تضمین کرده است. به همین دلیل، مقامات روسی، با آرامی مذاکرات جاری را دنبال می‌کنند، چون می‌دانند که دیگر بدون آنان مذاکرات صلح به جایی نخواهد رسید.
دولت افغانستان و احزاب و جریان‌های سیاسی
در سطح داخلی، پروسۀ صلح سه بازیگر کلیدی دارد: حکومت، احزاب سیاسی و طالبان. در حال حاضر طالبان وارد مذاکره با امریکا هستند. احزاب سیاسی و حکومت از پروسه حذف شده‌اند. طالبان از مذاکره مستقیم با حکومت امتناع می‌ورزند. آنان علاقمند هستند که با احزاب مذاکره کنند. اما هیچ مذاکره‌یی تا کنون انجام نشده است. حکومت از مذاکرۀ طالبان با احزاب نگران است و آن را مغایر منافع ملی و حاکمیت ملی کشور می‌داند. جریان‌های سیاسی آمادۀ مذاکرۀ مستقیم با طالبان هستند و در این راستا «مجمع ملی صلح» را ایجاد کرده‌اند. رهبران حکومت که تا چندی پیش، هیچ نقشی در روند مذاکرات به احزاب قایل نبودند، در روزهای پسین مذاکراتی را با سران احزاب و جریان‌های سیاسی، دربارۀ گفت‌وگوی مستقیم با طالبان آغاز کرده است. اما این مذاکرات به نتیجه‌ای نرسیده است. برنامۀ حکومت این است که طرح احزاب برای مذاکرات صلح را بگیرد و اما خود به نمایندگی از آنان با طالبان وارد تعامل شود. اما احزاب خواهان حضور نمایندگان‌شان در مذاکرات هستند. احزاب سیاسی، هیأت مذاکره‌کنندۀ صلح حکومت را قبول ندارند. احزاب باورمند هستند که حکومت در مسیر مذاکرات صلح «سنگ‌اندازی» می‌کند و تلاش دارد که مذاکرات را سبوتاژ کند. در این میان، طالبان با گذشت هر روز بر وجهۀ منطقه‌ای و جهانی‌شان می‌افزایند و تلاش دارند که چهرۀ تازه‌یی از خود معرفی کنند و جامعۀ جهانی را متقاعد سازند که دیگر آن گروه بی‌دیدگاه دهۀ 90 نیستند.
