طالبان و نگرانی قدرت‌های منطقه

 

طالبان و نگرانی قدرت‌های منطقه؛ آیا تروریسم در افغانستان منطقه را تهدید می‌کند؟

 امین کاوه

۵ سنبله ۱۴۰۱

 (Photo by Wakil KOHSAR / AFP)

طالبان در یک سال گذشته نتوانسته‌اند نگرانی قدرت‌های منطقه از رهگذر تهدیدهای امنیتی را برطرف کنند. رهبران این گروه بارها تأکید کرده‌اند که شبکه‌های تروریستی نمی‌توانند از خاک افغانستان برای حمله به کشورهای منطقه و فرامنطقه استفاده کنند؛ اما نگرانی قدرت‌های منطقه و فرامنطقه‌ از رشد تروریسم در افغانستان همچنان پابرجا است.

با کشته شدن ایمن‌ الظواهری، رهبر شبکه القاعده، در کابل نگرانی کشورهای همسایه افغانستان بار دیگر شدت گرفته است. وزیران دفاع شماری از کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگ‌های نیز از رشد فعالیت‌های تروریستی در افغانستان نگران‌اند. در کنار این، ایالات متحده امریکا نیز تلاش‌ها برای سرکوب گروه‌های تروریستی به‌ویژه داعش را دوچند ساخته است.

وزیر دفاع روسیه افراطیت مذهبی، قاچاق مواد مخدر و جنایات فرامرزی در افغانستان را «بیداد کننده» توصیف کرده است. منشی مشاور شورای امنیت ملی اوزبیکستان تروریسم و افراط‌گرایی را تهدیدی برای کشورهای عضو این سازمان دانسته و خواستار تقویت نظارت مرزها با افغانستان شده است. وزیر دفاع هند نیز در این نشست از فراهم شدن پناهگاه‌های امن، بستر مصون برای آموزش و حمایت مالی تروریستان در افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته است که فعالیت‌های تروریستی از خاک افغانستان نباید برای ارعاب یا حمله بر کشور‌های دیگر استفاده شود.

نزدهمین نشست وزیران دفاع سازمان همکاری‌های شانگ‌های روز چهارشنبه، ۲ سنبله هفته گذشته با میزبانی اوزبیکستان در تاشکند برگزار شد. اشتراک‌کننده‌گان این نشست بر مبارزه مشترک علیه تروریسم و برگزاری رزمایش مشترک متعهد شدند. همچنان شماری از وزیران دفاع عضو این سازمان در سخنرانی‌های‌شان از وضعیت جاری افغانستان ابراز نگرانی کرده و وخامت اوضاع در این کشور را تهدیدی برای آسیای میانه و منطقه خوانده‌اند. در این میان سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، در این نشست افزایش فعالیت‌های شبکه‌های تروریستی بین‌المللی مانند داعش و القاعده را جدی‌ترین چالش امنیتی برای آسیای میانه دانسته است. او گفته است: «در میان تداوم درگیری‌های مسلحانه، وضعیت اجتماعی و اقتصادی در افغانستان رو به وخامت است. تحمیل ایدیولوژی رادیکال مذهبی و قاچاق مواد مخدر و جنایات فرامرزی بیداد می‌کند.»

از سوی دیگر ویکتور محمدوف، منشی شورای امنیت ملی اوزبیکستان نیز تروریسم و افراط‌گرایی در افغانستان را تهدیدی برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگ‌های دانسته است. آقای محمدوف تأکید کرده که نظارت بر مرزها باید بیش از پیش تقویت شود. افزون بر این، راجنات سینگ، وزیر دفاع هند، گفته است که نباید از قلمرو افغانستان برای ارعاب یا حمله به کشور دیگری استفاده شود.

این در حالی است که پس از کشته شدن ایمن‌ الظواهری، رهبر شبکه القاعده، در کابل نگرانی کشورهای منطقه و جهان از تبدیل شدن افغانستان به پناهگاه امن برای تروریستان و حفظ رابطه طالبان با شبکه القاعده افزایش یافته است. رهبر القاعده در حالی چندی پیش در کابل کشته شد که طالبان در موافقت‌نامه دوحه به ایالات متحده امریکا تعهد سپرده بودند که رابطه‌شان را با گروه‌های تروریستی به‌شمول القاعده قطع می‌کنند؛ اما با کشته شدن ایمن‌الظواهری در کابل، واضح شد که این گروه همچنان با القاعده و سایر گروه‌های تروریستی قطع رابطه نکرده‌اند و ‌اکنون نیز میزبان صدها جنگ‌جوی خارجی در کشور هستند.

نگرانی روسیه

براساس گزارش‌ها و اظهارات مقام‌های دولت روس، از رابطه دوستانه روسیه با طالبان بیش از یک دهه می‌گذرد. مسکو پیش از سقوط نظام جمهوری و هنگام حاکمیت طالبان بر افغانستان چندین بار میزبان سران طالبان بوده است. روسیه هنگام سقوط کابل به دست طالبان، درب سفارت‌اش را در افغانستان نبست و از نخستین کشورهایی بود که دیپلمات‌های طالبان برای سفارت افغانستان را پذیرفت و از موضع طالبان در قبال آزادسازی ذخایر ارزی منجمدشده افغانستان در امریکا دفاع کرد. در تازه‌ترین مورد اما سرگئی شویگو، وزیر دفاع این کشور، در نشست وزیران دفاع شانگ‌های رشد فعالیت سازمان‌های تروریستی بین‌المللی از جمله داعش و القاعده در افغانستان را چالش جدی برای امنیت آسیای‌میانه دانسته است.

نگرانی هند

هند با تسلط دوباره طالبان بر افغانستان در ماه اسد سال گذشته خورشیدی، روابط دیپلماتیک با طالبان را قطع کرد. وزارت خارجه این کشور در آن زمان استفاده از خاک افغانستان برای فعالیت‌های گروه‌های تروریستی را «نگرانی باالقوه» خواند؛ اما پس از ۱۰ ماه گفت‌وگوهای پنهانی و محدود با رهبران طالبان در قطر، یک هیأت بلندپایه را برای تعامل با طالبان به کابل فرستاد. این هیأت فنی اکنون در سفارت هند در کابل، از نزدیک با طالبان وارد تعامل شده است. راجنات سینگ، وزیر دفاع هند، در نشست وزیران دفاع سازمان همکاری‌های شانگ‌های از فراهم شدن پناه‌گاه‌های امن و بستر آموزش برای فعالیت‌های تروریستی در افغانستان مجدداً ابراز نگرانی کرده است. گفته می‌شود که دولت هند، افغانستان را بستر و ابزار فشار علیه پاکستان می‌داند و برعکس آن را عقبه راهبردی پاکستان علیه خودش نیز تلقی می‌کند. از همین‌رو داشتن رابطه با افغانستان برایش حیاتی است.

تاجیکستان

تاجیکستان، همواره نگران تهدید آسیای میانه از خاک افغانستان بوده است. امام‌علی‌ رحمان، رییس‌جمهور این کشور، در نشست‌های متعددی از گسترش افراط‌گرایی، قاچاق مواد مخدر، سلاح و جرایم سازمان‌یافته فرامرزی هشدار داده است. او در سازمان پیمان امنیت جمعی گفته است: «هزاران نفر از اعضای داعش، القاعده، انصارالله و حزب‌ تحریر از زندان‌های افغانستان آزاد شده‌اند.» این کشور در یک سال گذشته چندین رزمایش نظامی مشترک با نیروهای روسی در مرز با افغانستان اجرا کرده و از خاک افغانستان مورد حملات راکتی نیز قرار گرفته است. مسوولیت حمله راکتی از افغانستان بر خاک تاجیکستان را گروه داعش بر عهده گرفته است.

اوزبیکستان

اوزبیکستان بارها از هیأت‌های طالبان در تاشکند و ترمز میزبانی کرده و از حامیان منطقه‌ای این گروه شمرده می‌شود؛ اما به رغم این همه، در یک سال گذشته سه ‌بار مورد حملات موشکی از خاک افغانستان قرار گرفته است. در تازه‌ترین مورد، یک‌شنبه‌‌شب، ۳۰ اسد، در یک درگیری مستقیم میان مرزبانان این کشور و افراد مسلح ناشناس در نوار مرزی ولسوالی شورتپه ولایت بلخ، دو تن کشته و چهار تن زخمی و چندین تن دیگر بازداشت شدند.

طالبان این درگیری را تأیید کردند، اما گفتند که باشنده‌گان محل شب‌هنگام برای چیدن نبات شیرین‌بیان رفته بودند و با مرزبانان اوزبیکستان درگیر شده‌اند. با این حال ویکتور محمدوف، منشی شورای امنیت ملی این کشور، در نشست وزیران دفاع سازمان‌ همکاری‌های شانگ‌های، تروریسم و افراط‌گرایی در افغانستان را تهدیدی برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگ‌های دانسته است.

با این همه، جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده امریکا، می‌گوید که واشنگتن وارد کردن فشار بر تهدیدات تروریستی در افغانستان را بدون حفظ هزاران سرباز امریکایی در این کشور ادامه می‌دهد. براساس گزارش شبکه تلویزیونی «فاکس‌نیوز» آقای بایدن به مناسبت حمله خونین فرودگاه کابل در جریان پروسه تخلیه در ماه اسد سال گذشته خورشیدی گفته است: «دولت من به تعقیب تروریست‌هایی که به دنبال آسیب رساندن به ایالات متحده هستند، در هر کجا که باشند، ادامه خواهد داد.» براساس این گزارش، رییس‌جمهور ایالات متحده همچنان افزوده است که پس از حمله هولناک در نزدیکی فرودگاه کابل، این کشور کارزار جهانی علیه داعش و سایر گروه‌های تروریستی را دو برابر افزایش داده است. بایدن در این بیانیه از کشته شدن ایمن‌ الظواهری، رهبر شبکه القاعده، به‌عنوان نشانه‌ای از تعهد این کشور در امر مبارزه با هراس‌افگنی یاد کرده است.

در همین حال چهره‌های سیاسی مخالف طالبان، این گروه را هنوز هم «دهشت‌افگن» خطاب می‌‌کنند. به باور آنان، تا زمانی که طالبان بر سر قدرت باشند، نگرانی شهروندان افغانستان و کشورهای همسایه و جهان از حضور تروریستان در افغانستان پابرجا خواهد ماند.

مجیب‌‌الرحمان رحیمی، سخنگوی شورای عالی مصالحه پیشین کشور در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «برگشت طالبان به قدرت به معنای دست‌یافتن یک گروه دهشت‌افگن به حکومت است. موجودیت گروه‌های دهشت‌افگن برای صلح و امنیت جهانی خطر جدی تلقی می‌گردد. وقتی حکومت و کشوری در اختیار این گروه‌ها یا یکی از گروه‌های تروریستی قرار بگیرد، میزان خطر به مراتب افزایش می‌یابد.» آقای رحیمی می‌افزاید که طالبان با گروه‌های دهشت‌افگن و خطرناک منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای پیوند ناگسستنی دارند. به سخن او، با برگشت طالبان به قدرت، افغانستان بار دیگر به مرکز گروه‌های تروریستی تبدیل شده است. این چهره سیاسی مخالف طالبان خاطرنشان می‌سازد که در حال حاضر گروه‌های دهشت‌افگن اوزبیکستانی، تاجیکستانی، چچینی‌ و ایغوری‌های چین که تهدید بالقوه برای جمهوری‌های آسیای میانه، روسیه و چین تلقی می‌شوند، در افغانستان حضور فعال دارند.»

سخنگوی شورای عالی مصالحه پیشین علاوه می‌کند که روسیه و چین به‌عنوان دو بازیگر بزرگ منطقه‌ای خطر دهشت‌افگنی از افغانستان را به خوبی درک می‌کنند؛ اما به دلیل رقابت‌های استراتژیک با ایالات متحده‌ امریکا، از طالبان و شورش‌گری آنان حمایت می‌کنند. به گفته او، با بیرون شدن نیروهای ناتو و ایالات متحده‌ امریکا از افغانستان، حالا بیش‌ترین خطر از رهگذر گروه‌های تروریستی متوجه کشورهای آسیای میانه، روسیه و چین می‌باشد.

با این وصف، دولت‌های روسیه و چین ناگزیرند برای مدیریت بحران تروریستی دست به اقدامات پیش‌گیرانه بزنند. برخلاف توقع آنان، در سیاست و رویکرد طالبان تا کنون تغییری رونما نگردیده و طالبان به تعهدات‌شان مبنی بر قطع رابطه با گروه‌های دهشت‌افگن صادق نیستند. کشته شدن ایمن‌ الظواهری، رهبر شبکه القاعده در کابل بیانگر این امر و جدایی‌ناپذیر بودن طالبان و گروه‌های دهشت‌افگن با برنامه‌های فراتر از مرزهای افغانستان می‌باشد.

این همه در حالی است که طالبان بارها به کشورهای منطقه و جهان تعهد سپرده‌اند که روابط‌شان را با سایر گروه‌های تروریستی قطع کرده‌اند و هیچ کشوری از خاک افغانستان مورد تهدید قرار نخواهد گرفت. در تازه‌ترین مورد ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، کشته شدن ایمن الظواهری در کابل را «ادعای امریکا» خوانده و گفته است که آنان تا کنون نتوانسته‌اند، جسد رهبر شبکه القاعده را پیدا کنند. ذبیح‌الله مجاهد با اشاره به حمله‌های طیاره‌های بی‌سرنشین امریکا در کابل و ولایت‌های دیگر افغانستان، نیروهای نظامی امریکا را به تجاوز بر حریم هوایی افغانستان متهم کرده است. به گفته او، امریکا هنوز هم به تجاوز به حریم هوایی افغانستان ادامه می‌دهد و به «فضای افغانستان تجاوز می‌کند.»

با وجود این‌که طالبان بارها تعهد سپرده‌اند که روابط این گروه با سایر گروه‌های تروریستی قطع شده و اجازه نخواهند داد تا گروه‌های تروریستی از خاک افغانستان برای حمله بر کشورهای منطقه و فرامنطقه استفاده کنند، اما نگرانی روسیه، هند، چین، تاجیکستان، اوزبیکستان و کشورهای فرامنطقه‌ای همچنان پابرجا است؛ امری که بی‌اعتمادی دیگر دولت‌ها را بالای طالبان نشان می‌دهد